PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

Aristotle, đây là mục đích chính của pháp luật - để trau dồi, rèn giũa các thói
quen dẫn đến tính cách tốt. “Các nghị sĩ làm công dân trở nên tử tế bằng
cách hình thành thói quen cho họ, và đây là mong muốn của tất cả các nhà
lập pháp, và những người không làm được điều đó mất đi dấu ấn của mình,
và đây chính là điểm khác biệt giữa một hiến pháp tốt và một hiến pháp
xấu”. Giáo dục đạo đức ít thiên về việc ban hành các quy tắc mà thiên về
việc hình thành thói quen và định hình tính cách. “Nó không tạo ra sự khác
biệt nhỏ... dù chúng ta hình thành thói quen kiểu này hay kiểu khác từ khi
chúng ta còn rất trẻ, nó tạo ra một sự khác biệt rất lớn, hay đúng hơn tất cả
sự khác biệt”.
Sự nhấn mạnh của Aristotle vào thói quen không có nghĩa là ông coi giá trị
đạo đức là một hình thức học vẹt. Thói quen là bước giáo dục đạo đức đầu
tiên. Nhưng nếu mọi việc suôn sẻ, cuối cùng tạo thành thói quen, và chúng ta
sẽ thấy điểm sau đây. Biên tập viên phụ trách mục phép xã giao Judith
Martin (biệt danh “Cô Lễ Phép”) một lần than rằng mình mất đi thói quen
viết thư cảm ơn. Cô quan sát thấy ngày nay chúng ta nghĩ rằng cảm tưởng
đánh bật cách cư xử, chừng nào cảm thấy biết ơn, bạn không cần phải bận
tâm với thủ tục viết thư bày tỏ. “Cô Lễ Phép”, không đồng ý: “Trái lại, tôi
nghĩ rằng sẽ an toàn hơn khi hy vọng thực hiện hành vi phù hợp sẽ khuyến
khích cảm giác đạo đức, rằng nếu viết đủ các lá thư cảm ơn, bạn thực sự có
thể cảm thấy cảm giác biết ơn thoáng qua”. Đó là cách hình thành giá trị đạo
đức theo Aristotle. Chìm ngập trong hành vi đạo đức giúp chúng ta có được
khuynh hướng hành động có đạo đức.
Người ta thường nghĩ hành động đạo đức nghĩa là hành động theo một giáo
huấn hay quy luật. Nhưng Aristotle nghĩ rằng như vậy bỏ qua một tính năng
đặc biệt của giá trị đạo đức. Bạn có thể được trang bị các quy tắc đúng mà
vẫn không biết áp dụng khi nào và bằng cách nào. Giáo dục đạo đức là học
phân biệt các tính chất đặc thù của tình huống để sử dụng quy tắc này chứ
không phải quy tắc kia. “Vấn đề liên quan đến cách cư xử và thứ gì tốt đẹp
cho chúng ta không có tính cố định, cũng giống như vấn đề sức khỏe... Tác
nhân phải tự xem xét trong từng trường hợp cụ thể, việc nào là thích hợp cho
tình huống này, cũng tương tự như y học hoặc hàng hải”.
Nói chung điều duy nhất Aristotle nói với chúng ta là giá trị đạo đức gồm
một mức trung bình giữa các thái cực. Tuy nhiên, ông sẵn sàng thừa nhận
rằng tính tổng quát này không đưa chúng ta đi rất xa, vì việc nhận thức được
mức trung bình trong bất kỳ tình huống nào cũng không phải dễ dàng. Thách
thức là để làm điều đúng “với đúng người, đúng phạm vi, đúng thời điểm,