PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

ngưỡng và tự do tư tưởng. Và chúng ta có thể khẳng định rằng nguyên tắc
này được ưu tiên hơn tất cả nỗ lục để tối đa hóa lợi ích chung. Chúng ta sẽ
không hy sinh các quyền và tự do cơ bản vì lợi ích xã hội và kinh tế.
Chúng ta chọn nguyên tắc khống chế bất bình đẳng xã hội và kinh tế nào?
Để đề phòng rủi ro rơi vào cảnh nghèo, thoạt đầu chúng ta có thể ủng hộ
phân phối thu nhập và sự giàu có ngang bằng nhau. Nhưng sau đó chúng ta
phát hiện ra mình có thể làm tốt hơn, ngay cả đối với những người dưới đáy
xã hội. Giả sử bằng cách cho phép bất bình đẳng ở mức độ nhất định, chẳng
hạn như lương bác sĩ cao hơn lương tài xế xe buýt; chúng ta có thể cải thiện
tình cảnh những người kém thế - bằng cách gia tăng khả năng tiếp cận dịch
vụ y tế của người nghèo. Cho phép khả năng này xuất hiện, chúng ta áp dụng
điều Rawls gọi là “nguyên tắc khác biệt”: chỉ cho phép những bất bình đẳng
kinh tế và xã hội nào làm gia tăng lợi ích của các thành viên kém may mắn
nhất trong xã hội.
Chính xác thì tại sao chủ nghĩa quân bình[22] là nguyên tắc khác biệt? Thật
khó nói, bởi vì tác dụng của sự chênh lệch tiền lương phụ thuộc vào hoàn
cảnh kinh tế và xã hội. Giả sử lương bác sĩ cao hơn khiến dịch vụ chăm sóc y
tế ở các vùng nông thôn nghèo khổ tốt hơn. Trong trường hợp đó, khác biệt
về lương có thể phù hợp với nguyên tắc của Rawls. Nhưng giả sử lương bác
sĩ cao không tác động đến dịch vụ y tế ở vùng xa Appalachia, mà lại chỉ
khiến cho có thêm nhiều bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ ở khu Beverly Mills.
Trong trường hợp đó, theo quan điểm của Rawls, mức chênh lệch về lương
sẽ rất khó biện minh.
Thế còn về khoản thu nhập lớn của Michael Jordan hay tài sản khổng lồ của
Bill Gates thì sao? Những bất bình đẳng này có phù hợp với nguyên tắc khác
biệt không? Tất nhiên, học thuyết của Rawls không có mục đích đánh giá
mức lương của người này hay người kia có công bằng không; mục đích của
học thuyết là cấu trúc cơ bản của xã hội, cũng như cách phân bổ quyền và
nghĩa vụ, thu nhập và của cải, quyền lực và cơ hội.
Với Rawls thì vấn đề cần hỏi là liệu tài sản của Gates có được tạo ra trong
một hệ thống mà xét tổng thể, vận hành vì lợi ích của những người yếu thế
nhất không. Ví dụ, tài sản này có chịu một mức thuế lũy tiến đánh thuế
người giàu nhằm cung cấp dịch vụ giáo dục, y tế và phúc lợi cho người
nghèo không? Nếu có, và nếu hệ thống này làm người nghèo khá hơn so với
hệ thống chia đều tất cả, thì sự bất bình đẳng này phù hợp với nguyên tắc
khác biệt.