PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

tảng của xã hội lên đến mức nào thì sẽ làm suy yếu sự công bằng trong các
thiết chế xã hội dựa trên sự lựa chọn cá nhân (chẳng hạn quân đội tình
nguyện)? Cần đảm bảo điều kiện nào để thị trường tự do thực sự tự do? Để
trả lời những câu hỏi này, chúng ta cần phải xem xét các triết lý đạo đức và
chính trị đặt tự do - chứ không phải lợi ích - làm trọng tâm của công lý. Vì
vậy, chúng ta hãy tạm dừng vấn đề này cho đến khi chúng ta chuyển sang
Immanuel Kant và John Rawls ở các chương sau.
■ Phản đối 2: Đạo đức công dân và công
ích
Bây giờ chúng ta xét lý lẽ thứ hai phản đối việc tuyển quân nhờ thị trường -
phản đối nhân danh đạo đức công dân và công ích.
Phản đối này nói rằng nghĩa vụ quân sự không chỉ là “một công việc khác”
mà đó là nghĩa vụ công dân. Tất cả các công dân phải có nghĩa vụ phụng sự
tổ quốc. Một số người chia sẻ quan điểm này cho rằng nghĩa vụ đó chính là
việc nhập ngũ, trong khi người khác nói chỉ cần tham gia các tổ chức khác,
chẳng hạn Hòa bình Mỹ[14], Tình nguyện Mỹ[15], hoặc Dạy học vì nước
Mỹ[16] là đủ. Nhưng nếu đã là nghĩa vụ công dân, thật sai lầm khi mua bán
trên thị trường việc nhập ngũ (hoặc việc tham gia các tổ chức trên).
Hãy xem xét một nghĩa vụ công dân khác: nghĩa vụ bồi thẩm. Không ai chết
vì thực hiện nhiệm vụ này, nhưng bị gọi vào bồi thẩm đoàn có thể thật phiền
phức, đặc biệt nếu xung đột với công việc hoặc các nhiệm vụ khác. Ấy vậy
mà chúng ta không cho phép thuê người thay thế tham gia bồi thẩm đoàn.
Chúng ta cũng không sử dụng thị trường lao động tạo ra một hệ thống bồi
thẩm đoàn “tình nguyện” trong đó có người làm nghề bồi thẩm chuyên
nghiệp và được trả lương. Tại sao không làm vậy? Dưới góc độ lý luận thị
trường, hoàn toàn có thể làm thế. Chủ nghĩa vị lợi có thể chống lại việc bắt
buộc tham gia bồi thẩm đoàn bằng lý lẽ chống quân dịch: Cho phép một
người bận rộn thuê người thay thế tham gia bồi thẩm đoàn sẽ làm lợi cho cả
hai bên. Bỏ đi nghĩa vụ bồi thẩm bắt buộc còn tốt hơn nữa: dùng thị trường
lao động tuyển dụng số lượng cần thiết các bồi thẩm đủ tiêu chuẩn cho phép
người muốn làm bồi thẩm có cơ hội và người không thích không phải làm.
Nếu thế thì tại sao chúng ta lại bỏ qua lợi ích mà thị trường bồi thẩm đem lại
cho xã hội? Có lẽ chúng ta lo lắng sẽ có rất nhiều vị bồi thẩm có hoàn cảnh
xuất thân không thuận lợi, và do đó chất lượng công lý sẽ bị ảnh hưởng.
Nhưng không có lý do chứng minh người giàu làm bồi thẩm tốt hơn người