PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

Tôi đang cố gắng chứng minh, thông qua các ví dụ chúng ta xem xét trong
cuốn sách, rằng quan niệm về tự do như thế là thiếu sót. Nhưng tự do không
phải thứ duy nhất cần xét ở đây. Điều cần xét nữa là nên nghĩ về công lý như
thế nào.
Nhớ lại hai cách nghĩ về công lý chúng ta đã bàn tới. Đối với Kant và Rawls,
quyền đứng trước điều tốt. Các nguyên tắc công lý xác định nghĩa vụ và
quyền của chúng ta phải trung lập giữa những quan niệm về lối sống tốt đẹp
cạnh tranh nhau. Để đi đến quy tắc đạo đức, Kant cho rằng chúng ta phải loại
bỏ những sở thích và mục tiêu nhất thời của mình. Rawls lại cho rằng để cân
nhắc về công lý, chúng ta nên đặt sang một bên mục đích, quan hệ cụ thể, và
quan niệm điều gì là tốt. Đó là quan điểm tư duy về công lý phía sau bức
màn vô minh.
Cách suy nghĩ về công lý này xung đột với Aristotle. Ông không tin các
nguyên tắc công lý có thể hoặc nên trung lập với lối sống tốt đẹp. Trái lại,
ông cho rằng một trong những mục đích của hiến pháp công bằng là hình
thành công dân tốt và thúc đẩy việc trau dồi nhân cách, ông không cho rằng
có thể suy nghĩ về công lý mà không suy nghĩ về ý nghĩa của sứ mệnh, chức
vụ, tôn vinh, quyền, và cơ hội - những thứ mà xã hội phân bổ.
Một trong những nguyên nhân Rawls và Kant bác bỏ cách tư duy về công lý
của Aristotle là hai ông không nghĩ cách tư duy này có chỗ cho tự do. Một
hiến pháp cố gắng trau dồi nhân cách hay khẳng định một quan niệm sống
tốt cụ thể chịu rủi ro khi áp đặt một số giá trị nào đó. Nó không tôn trọng con
người là cái tôi tự do và độc lập con người có khả năng lựa chọn mục tiêu
cho chính mình.
Nếu Kant và Rawls đúng khi cảm nhận tự do theo cách này, thì cách họ nghĩ
về công lý cũng đúng. Nếu chúng ta là cái tôi tự do lựa chọn, độc lập, không
ràng buộc bởi quan hệ đạo đức trong quá khứ, thì chúng ta cần một khuôn
khổ quyền trung lập giữa các mục tiêu. Nếu cái tôi đứng trước các mục tiêu,
thì quyền phải đứng trước cái tốt.
Tuy nhiên, nêu khái niệm kể chuyện của tác nhân đạo đức thuyết phục hơn,
thì thật đáng xét lại cách tư duy công lý của Aristotle. Nếu cân nhắc về điều
tốt của tôi liên quan đến việc phản ánh điều tốt của những cộng đồng mà bản
sắc của tội phụ thuộc vào, thì khát vọng về tính trung lập là lầm lẫn. Không
thể, thậm chí không nên cân nhắc về công lý mà không cân nhắc đến lối
sống tốt đẹp.
Triển vọng đưa những quan niệm về lối sống tốt đẹp vào các cuộc thảo luận