PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

động cơ đúng, và đúng cách”.
Điều này có nghĩa là thói quen, cho dù cần thiết, không thể là toàn bộ giá trị
đạo đức. Tình huống mới luôn phát sinh, và chúng ta cần phải biết được thói
quen nào thích hợp với các tình huống. Giá trị đạo đức vì thế đòi hỏi sự nhận
định, một loại kiến thức mà Aristotle gọi là “trí tuệ thực tiễn”. Không giống
kiến thức khoa học, vốn quan tâm tới “những thứ có tính phổ quát và cần
thiết”, trí tuệ thực tiễn là về cách thức hành động. Nó phải “ghi nhận các đặc
thù; vì nó mang tính thực tiễn, mà thực tiễn có liên quan tới các đặc thù”.
Aristotle định nghĩa trí tuệ thực tiễn là “khả năng hành động có lý trí quan
tâm đến lợi ích loài người”.
Coi trí tuệ thực tiễn là giá trị đạo đức có ẩn ý chính trị. Những người có trí
tuệ thực tiễn có thể cân nhắc kỹ điều gì là tốt, không chỉ cho bản thân mà còn
cho các công dân khác, và cho loài người nói chung. Cân nhắc không phải là
tư duy triết học, bởi vì nó đi kèm cùng những thứ thay đổi và cụ thể. Nó định
hướng cho hành động ở đây và ngay bây giờ. Tuy nhiên, không chỉ là sự tính
toán, nó tìm kiếm để xác định lợi ích tốt nhất cho con người mà ta có thể dạt
được trong hoàn cảnh đó.
Chính trị và lối sống tốt đẹp
Giờ đây chúng ta có thể thấy rõ hơn tại sao, với Aristotle, chính trị không
phải là một thứ như vô vàn những thứ khác, mà là điều thiết yếu cho lối sống
tốt đẹp. Trước tiên, pháp luật của thành bang khắc sau những thói quen tốt,
hình thành tính cách tốt, và đặt chúng ta trên con đường hướng tới đạo đức
công dân. Thứ hai, cuộc sống của công dân cho phép chúng ta thực hiện khả
năng cân nhắc và trí tuệ thực tiễn mà nếu không có thể sẽ chỉ tiềm ẩn. Đây
không phải là điều mà chúng ta có thể làm ở nhà. Chúng ta có thể ngồi bên lề
và tự hỏi chúng ta sẽ ủng hộ chính sách nào nếu phải quyết định. Nhưng sẽ
không giống việc cùng sẻ chia trong hành động quan trọng và cùng chịu
trách nhiệm cho số phận của toàn thể cộng đồng. Chúng ta chỉ có thể cân
nhắc thấu đáo bằng cách tham gia vào đấu trường, cân nhắc các lựa chọn,
tranh luận bảo vệ lý lẽ của mình, cầm quyền và chịu sự quản lý - tóm lại là
trở thành công dân. Quan điểm về công dân của Aristotle chặt chẽ và nghiêm
ngặt hơn chúng ta. Đối với ông, chính trị không phải là làm giàu bằng mọi
giá, không chỉ tối đa hóa lợi ích hoặc cung cấp các quy tắc công bằng cho
việc theo đuổi các lợi ích cá nhân. Thay vào đó, chính trị là biểu hiện bản
chất của chúng ta, một cơ hội để bộc lộ khả năng con người, một khía cạnh
cơ bản của cuộc sống tốt đẹp.