PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

Theo Nozick, bất bình đẳng kinh tế như vậy không có gì sai trái. Việc những
người trong danh sách Forbes 400 có cả tỷ đô la trong khi nhiều người khác
không xu dính túi không cho phép bạn kết luận tình trạng như thế là công
bằng hay bất công. Nozick bác bỏ ý tưởng cho rằng phân phối công bằng chỉ
bao gồm một mô hình nào đó, chẳng hạn như thu nhập bình đẳng, lợi ích
đồng đều, hoặc chia đều theo nhu cầu cơ bản. Điều quan trọng là cách phân
phối này xuất hiện bằng cách nào.
Nozick bác bỏ các lý thuyết về công lý có tính khuôn mẫu ủng hộ sự lựa
chọn của con người trong thị trường tự do. Ông cho rằng công bằng trong
phân phối phụ thuộc vào hai yêu cầu: công bằng trong tài sản ban đầu và
công bằng trong chuyển giao.
Yêu cầu đầu tiên xác định xem tài nguyên bạn sử dụng để kiếm tiền có phải
là sở hữu hợp pháp của bạn không. (Nếu làm giàu nhờ bán hàng ăn cắp, bạn
sẽ không thỏa mãn yêu cầu này). Yêu cầu thứ hai xác định xem liệu bạn đã
kiếm tiền hoặc thông qua trao đổi tự do trên thị trường hoặc từ quà tặng
người khác tự nguyện tặng bạn không. Nếu đáp án cho cả hai câu hỏi là có,
bạn đáng được hưởng những gì bạn có, và chính quyền không thể lấy đi nếu
bạn không đồng ý. Miễn là không ai khởi đầu bằng tài sản phi nghĩa, bất kỳ
phân phối nào là kết quả của một thị trường tự do đều công bằng, cho dù
cuối cùng mọi người có bình đẳng với nhau hay không.
Nozick thừa nhận không dễ dàng xác định liệu tài sản ban đầu làm nền tảng
cho tình trạng kinh tế ngày nay) là công bằng hay bất chính. Làm sao chúng
ta có thể biết được liệu có bao nhiêu phần trong phân phối thu nhập và sự
giàu có ngày nay bắt nguồn từ sự cướp đoạt đất đai và tài sản của người khác
một cách bất hợp pháp thông qua vũ lực, trộm cắp, lừa đảo ở các thế hệ đi
trước? Nếu có thể chứng minh được rằng những người giàu nhất có được tài
sản do bất công trong quá khứ - chẳng hạn do buôn nô lệ da đen hoặc tước
quyền sở hữu của thổ dân da đỏ, thì sau đó theo Nozick, có thể khắc phục bất
công trong trường hợp này qua thuế, tiền bồi thường, hoặc các phương thức
khác. Nhưng điều quan trọng cần chú ý là các biện pháp này nhằm khắc
phục những sai lầm trong quá khứ, không phải để mang bình đẳng lớn hơn
cho chúng ta.
Nozick minh họa sự điên rồ (ông quan niệm thế) của việc tái phân phối bằng
một ví dụ giả thuyết về cầu thủ bóng rổ vĩ đại Wilt Chamberlain, người mà
tiền lương vào đầu những năm 1970 khoảng 200.000 đô la mỗi mùa giải. Vì
bây giờ Michael Jordan mới là siêu sao trong làng bóng rổ, chúng tôi thay ví
dụ của Nozick bằng Jordan, cầu thủ dội Chicago Bulls, kiếm được 31 triệu