PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

hơn để cho phép phân phối thu nhập và của cải dựa vào phân phối các tài
năng thiên bẩm chứ không phải số phận lịch sử và xã hội”.
Rawls kết luận do cùng một nguyên nhân (dù mức độ ít hơn) khái niệm công
lý của chế độ nhân tài cũng không hoàn thiện như khái niệm của chủ nghĩa
tự do cá nhân, cả hai đặt việc phân phối căn cứ trên các yếu tố ngẫu nhiên về
mặt đạo đức. “Một khi chúng ta gặp khó khăn trong việc xác định cách phân
phối do ảnh hưởng của tính ngẫu nhiên về mặt xã hội hoặc sự may rủi thiên
bẩm, chúng ta sẽ bị ràng buộc phải chịu đựng những ảnh hưởng của yếu tố
khác. Từ góc độ đạo đức, cả hai đều mang tính ngẫu nhiên như nhau”.
Rawls lập luận: Một khi chúng ta nhận thấy sự ngẫu nhiên về mặt đạo đức
làm hỏng cả lý thuyết về công lý của chủ nghĩa tự do cá nhân và chế độ nhân
tài, chúng ta không thể thỏa mãn khi thiếu một quan niệm quân bình hơn.
Nhưng quan niệm này là gì? Nó là thứ khắc phục bất bình đẳng cơ hội giáo
dục, hay là thứ hoàn toàn khác để khắc phục sự bất bình đẳng thiên bẩm?
Nếu chúng ta băn khoăn bởi thực tế là một số người chạy nhanh hơn những
người khác, chúng ta có nên buộc người chạy nhanh phải đi đôi giày thật
nặng không? Một số người phản đối chủ nghĩa quân bình cho rằng ngoài xã
hội thị trường nhân tài chỉ có một hình thức khác là cào bằng - bắt người tài
năng phải chịu thêm các vật cản.
Nỗi khiếp đảm chủ nghĩa quân bình
Truyện ngắn khoa học viễn tưởng Bergeron Harrison của nhà văn Kurt
Vonnegut diễn tả nỗi lo lắng này. Câu chuyện bắt đầu: “Đó là năm 2081, rồi
cuối cùng mọi người bình đẳng... Không ai thông minh hơn người khác.
Không ai dễ nhìn hơn người khác. Không ai khỏe mạnh và nhanh nhẹn hơn
người khác”. Sự bình đẳng triệt để này đã được thực thi bởi các đặc vụ của
Tướng Cào-bằng-cơ-hội Hoa Kỳ (the United States Handicapper General).
Công dân nào có trí thông minh trên mức trung bình được yêu cầu theo máy
thu kiểm soát tâm thần ở tai. Cứ hai mươi giây, máy phát của chính quyền
gửi tới một tiếng ồn to để ngăn chặn họ “lợi dụng ưu thế của bộ não.”
Cậu bé mười bốn tuổi Harrison Bergeron, thông minh, đẹp trai và có nhiều
năng khiếu hơn người bình thường và do vậy phải đeo một máy thu rất nặng.
Thay vì đeo một máy thu nhỏ, “cậu bé đeo trên tai một máy thu to đùng”. Dể
ngụy trang cho vẻ đẹp trai của mình, Harrison phải đeo “một quả bóng cao
su đỏ trên chóp mũi, cạo trụi lông mày, và nhuộm đen hàm răng trắng bóc
của mình”. Và để giảm thể lực của mình, cậu phải mặc một bộ giáp kim loại