PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

nặng. “Trong đời sống bình thường, Harrison phải đeo phụ trọng 30 kg”.
Một ngày, Harrison bỏ tất cả phụ trọng trong một hành động anh hùng thách
thức chính thể bạo chúa quân bình. Tôi không làm câu chuyện mất hay bằng
cách tiết lộ kết thúc. Hẳn đã rõ làm thế nào câu chuyện của Vonnegut nêu
bật sự phản đối quen thuộc đối với lý thuyết công lý của chủ nghĩa quân
bình.
Tuy nhiên thuyết công lý của Rawls không bị phản đối kiểu đó. Ông cho
rằng cào bằng không phải là cách thay thế duy nhất cho xã hội thị trường
nhân tài. Nguyên tắc khác biệt của Rawls khắc phục những phân bố không
đồng đều của tài năng và thiên phú mà không gây cản trở tài năng. Làm thế
nào? Khuyến khích nhân tài phát triển và sử dụng tài năng của họ, nhưng với
điều kiện là phần thưởng mà các nhân tài kiếm được trên thị trường thuộc về
toàn thể cộng đồng.
Không cản trở những người chạy nhanh nhất, cho phép họ chạy hết sức. Đơn
giản chỉ cần thừa nhận trước rằng chiến thắng không thuộc về một mình họ,
mà cần được chia sẻ với những người không có thiên phú tương tự. Mặc dù
nguyên tắc khác biệt không đòi hỏi phân phối bình đẳng thu nhập và của cải,
nhưng đưa ra một ý tưởng về bình đẳng mạnh mẽ, tràn đầy cảm hứng.
Nguyên tắc khác biệt thể hiện một sự thỏa thuận liên quan đến tài năng bẩm
sinh như một loại tài sản thông thường và phải chia sẻ vì lợi ích của chính sự
phân bố dù nó xảy ra như thế nào. Những người được trời ưu đãi cho dù họ
là ai, chỉ có thể được hưởng lợi từ may mắn của mình theo những điều khoản
cải thiện tình cảnh những người không may mắn. May mắn trời phú không
chỉ đơn thuần dược dùng để kiếm lợi bởi vì họ tài năng hơn, mà để trang trải
các chi phí giáo dục, đào tạo và sử dụng thiên bẩm của họ theo những cách
giúp đỡ những người kém may mắn. Không ai xứng dáng với năng lực thiên
phú lớn hơn hay đáng được hưởng một khởi đầu thuận lợi hơn trong xã hội.
Nhưng điều đó không có nghĩa là người ta nên loại bỏ những khác biệt này.
Có một cách xử lý khác. Cấu trúc cơ bản của xã hội nên dược sắp xếp sao
cho các ngẫu nhiên này có thể vận hành vì lợi ích những người ít may mắn
nhất.
Bây giờ xét bốn lý thuyết về công lý trong phân phối cạnh tranh nhau:
1. Hệ thống đẳng cấp phong kiến: Phân cấp cố định dựa trên dòng dõi.
2. Tự do: Thị trường tự do với cơ hội bình đẳng mang tính hình thức.
3. Chế độ nhân tài: Thị trường tự do với cơ hội bình đẳng công bằng.