PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

Nếu bồi thẩm đoàn tức giận về mức giá (chứ không phải về nguyên tắc) thì
người theo thuyết vị lợi có thể đồng ý với họ. Rất ít người chấp nhận chết
trong một vụ đụng xe với giá 200.000 đô la. Hầu hết mọi người đều có khát
vọng sống. Để đo hiệu quả đầy đủ về tính “ích lợi” của một ca tử vong giao
thông, người ta sẽ phải tính cả tổn thất về hạnh phúc trong tương lai mà nạn
nhân không được hưởng chứ không chỉ tính thu nhập mất đi và phí tổn tang
lễ. Vậy thì, mạng sống con người có giá thực sự là bao nhiêu?
Giảm giá bậc cao niên
Khi cố gắng trả lời câu hỏi này, Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ (EPA:
Environmental Protection Agency) cũng châm ngòi một cơn tức giận về mặt
đạo đức nhưng theo kiểu khác. Năm 2003, EPA giới thiệu một phân tích lợi
ích - phí tổn của tiêu chuẩn ô nhiễm không khí mới. Cơ quan này đánh giá
mạng sống con người cao hơn Ford nhiều, nhưng phụ thuộc vào độ tuổi: 3,7
triệu đô la một mạng người do không khí sạch hơn, nhưng mạng sống cụ già
quá 70 tuổi chỉ có giá 2,3 triệu đô la. Nằm phía sau sự khác biệt trong định
giá là một ý tưởng vị lợi: cứu mạng sống người già lãng phí hơn cứu mạng
sống người trẻ (người trẻ sống dài hơn, và do đó hưởng nhiều hạnh phúc
hơn).
Phe ủng hộ người cao tuổi không chấp nhận điều này. Họ phản đối việc
“giảm giá bậc cao niên” và cho rằng chính quyền không nên đánh giá mạng
sống người trẻ cao hơn người già. Do quá nhiều kháng nghị, EPA nhanh
chóng loại bỏ mức chênh lệch này và rút bản báo cáo lại.
Nhưng người chỉ trích thuyết vị lợi dùng những vụ việc trên như bằng chứng
cho thấy phân tích lợi ích - phí tổn là sai lầm, và rằng việc dùng tiền định giá
mạng sống con người là sai trái về mặt đạo đức. Người bảo vệ việc phân tích
lợi ích - phí tổn không đồng ý vậy. Họ cho rằng xã hội thực ra ra đã “hy
sinh” nhiều mạng sống vì ích lợi chung. Mạng sống con người có giá - họ
nhấn mạnh thế - cho dù chúng ta có thừa nhận hay không. Ví dụ, việc sử
dụng ô tô chắc chắn làm nhiều người chết - hơn bốn mươi ngàn người chết
mỗi năm tại Hoa Kỳ. Nhưng điều đó không làm xã hội chúng ta từ bỏ ô tô.
Trên thực tế, điều đó không đưa chúng ta đến chỗ hạ thấp tốc độ tối đa.
Trong cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1974, Quốc hội Hoa Kỳ ban hành giới
hạn tốc độ toàn quốc là 88km/giờ. Mặc dù mục đích là để tiết kiệm năng
lượng, giới hạn tốc độ làm giảm số lượng tử vong do tai nạn giao thông.
Trong những năm 1980, Quốc hội bãi bỏ hạn chế này và hầu hết các tiểu