PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

bất đồng chính kiến sẽ thúc đẩy phúc lợi của toàn xã hội? Mill nêu một số lý
do: Quan điểm bất đồng có thể đúng, hoặc đúng phần nào, và do đó giúp
hiệu chỉnh quan điểm thịnh hành. Và thậm chí nếu không được thế, đem ý
kiến chủ lưu tranh biện với những ý tưởng khác sẽ làm ý kiến chủ lưu không
trở nên giáo điều và thành kiến. Cuối cùng, một xã hội ép các thành viên khư
khư giữ truyền thống và quy củ có thể rơi vào tình trạng xơ cứng mất hiệu
quả, mất đi sức sống thúc đẩy xã hội phát triển.
Những suy đoán của Mill về việc tự do đem lại lợi ích cho xã hội có vẻ hợp
lý. Nhưng chúng không thể là cơ sở đạo đức có tính thuyết phục của quyền
cá nhân, ít nhất với hai lý do sau: Thứ nhất, việc tôn trọng quyền cá nhân vì
mục tiêu thúc đẩy tiến bộ xã hội khiến các quyền này trở thành con tin của
những bất trắc. Giả sử chúng ta gặp một xã hội đạt được hạnh phúc lâu dài
bằng phương pháp chuyên chế. Phải chăng người theo thuyết vị lợi kết luận
rằng, trong xã hội đó, về mặt đạo đức không cần quyền cá nhân? Thứ hai, lý
lẽ của thuyết vị lợi không cho rằng việc xâm phạm quyền của một ai đó là
sai phạm đối với một cá nhân cụ thể, bất kể điều này ảnh hưởng sao đến
phúc lợi chung. Nếu đa số bức hại tín đồ của một tôn giáo nhỏ, thuyết vị lợi
không xem đó là sự bất công với tín đồ cụ thể, mà chỉ coi việc này đơn thuần
gây ra hậu quả xấu - chẳng hạn không khoan dung có thể làm toàn thể xã hội
thiệt hại?
Mill có câu trả lời cho những thách thức trên, nhưng điều đó lại đưa ông
vượt ra ngoài phạm vi đạo đức của thuyết vị lợi. Theo Mill, buộc một người
sống theo phong tục, quy củ hoặc ý kiến hiện hành là sai, vì điều đó ngăn
cản anh ta đạt được mục tiêu tối thượng của cuộc đời con người: sự phát
triển toàn diện và tự do các khả năng của người đó. Mill lý giải sự tuân thủ là
kẻ thù của lối sống tốt đẹp.
Năng lực nhận thức, phán xét, ý kiến sáng suốt, hoạt động tinh thần, và thậm
chí cả ưu tiên đạo đức của con người chỉ được vận dụng khi đưa ra một sự
lựa chọn.
Người làm bất cứ điều gì vì đó là truyền thống thì không có sự lựa chọn.
Người đó không có kinh nghiệm thực tế trong việc nhận thức hoặc mong
muốn điều gì tốt đẹp nhất. Tinh thần và đạo đức giống như cơ bắp, chỉ được
cải thiện nếu được sử dụng... Nếu cho phép toàn bộ hoặc một phần thế giới
lên kế hoạch cho cuộc sống của mình, người đó chỉ cần đến những năng lực
bắt chước của loài vượn. Con người tự do lựa chọn cách sống của chính
mình, sử dụng tất cả năng lực của mình.