PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

dẫn đến những giao dịch xấu: một bên có thể là nhà đàm phán tốt hơn, hay
có vị thế thương lượng cao hơn, hoặc biết nhiều thông tin hơn về những thứ
được trao đổi. Câu nói nổi tiếng của Don Corleone trong tiểu thuyết Bố già,
“Ta sẽ đưa ra một đề nghị mà hắn không thể từ chối” ám chỉ (theo hình thức
cực đoan) rằng áp lực luôn lởn vởn, ở một mức độ nào đó, xung quanh hầu
hết các cuộc đàm phán.
Thừa nhận rằng hợp đồng không đảm bảo công bằng trong các điều khoản
của nó không có nghĩa là chúng ta có thể vi phạm hợp đồng tùy thích. Chúng
ta bắt buộc phải thực thi ngay cả một thỏa thuận bất công, ít nhất là tại một
thời điểm nào đó. Sự ưng thuận là quan trọng, ngay cả khi nó không hoàn
toàn công bằng. Tuy nhiên, sự ưng thuận mang ít tính quyết định hơn so với
đôi khi ta nghĩ. Chúng ta thường nhầm lẫn giữa tính đạo đức của sự ưng
thuận với các nguồn nghĩa vụ khác.
Giả sử chúng ta có một thỏa thuận: bạn giao cho tôi 100 con tôm hùm và tôi
sẽ trả bạn 1.000 đô la. Bạn đi bắt và đem tôm đến, tôi thưởng thức ngon
lành, nhưng từ chối trả tiền. Bạn nói tôi nợ bạn tiền. Tôi hỏi tại sao? Bạn có
thể viện dẫn đến thỏa thuận giữa hai người nhưng bạn cũng có thể viện dẫn
đến lợi ích tôi vừa hưởng thụ. Bạn có thể nói tôi có nghĩa vụ hoàn trả lợi ích
mà nhờ bạn tôi được hưởng.
Bây giờ giả sử chúng ta có thỏa thuận tương tự, nhưng lần này khi bạn đã
đánh bắt và mang tôm đến trước cửa nhà tôi, tôi đổi ý. Tôi không thích tôm
hùm nữa. Bạn vẫn cố gắng lấy tiền. Tôi nói: “Tôi không nợ bạn bất cứ điều
.gì. Bây giờ, tôi không được hưởng lợi”. Tại thời điểm này, bạn có thể viện
dẫn đến thỏa thuận của chúng ta, nhưng bạn cũng có thể viện dẫn đến việc
bạn làm việc chăm chỉ thế nào để bắt tôm hùm với kỳ vọng tôi sẽ mua. Bạn
có thể nói tôi có nghĩa vụ phải trả vì những nỗ lực bạn đã thực hiện thay tôi.
Bây giờ hãy xem liệu chúng ta có thể tưởng tượng được một trường hợp
nghĩa vụ chỉ dựa trên sự ưng thuận, không có thêm sức nặng đạo đức của
việc trả cho lợi ích hay trả công cho việc bạn đã làm cho tôi. Lần này chúng
ta có thỏa thuận tương tự, nhưng ngay trước khi bạn bỏ thời gian bắt tôm
hùm, tôi gọi cho bạn và nói, “Tôi đổi ý. Tôi không muốn tôm hùm nữa”. Tôi
có còn nợ bạn 1.000 đô la không? Bạn vẫn nói “Thỏa thuận là thỏa thuận” và
nhấn mạnh rằng hành động đồng ý của tôi đã tạo ra một nghĩa vụ cho dù
không có bất kỳ lợi ích hay sự trả công nào ở đây?
Các học giả ngành luật tranh luận vấn đề này trong một thời gian dài. Sự ưng
thuận có thể tự tạo ra một nghĩa vụ hay cần có thêm một số yếu tố như