PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

Người và vật
Bây giờ là 3:00 sáng và người bạn cùng phòng tại trường đại học hỏi tại sao
bạn phải thức khuya suy ngẫm về tình huống khó xử về mặt đạo đức liên
quan đến xe điện mất phanh.
“Để viết một tiểu luận tốt cho khóa học Nhập môn Đạo đức”, bạn trả lời.
“Nhưng tại sao phải viết một tiểu luận tốt?”, bạn cùng phòng của bạn hỏi.
“Để được điểm cao”.
“Nhưng tại sao quan tâm đến điểm?”
“Để có được một công việc tốt trong lĩnh vực ngân hàng đầu tư”.
“Nhưng tại sao phải nhận được một công việc trong lĩnh vực ngân hàng đầu
tư?”
“Để một ngày nào đó trở thành một nhà quản lý quỹ phòng hộ”.
“Nhưng tại sao phải trở thành một người quản lý quỹ phòng hộ?”
“Để kiếm được nhiều tiền”.
“Nhưng tại sao phải kiếm được nhiều tiền?”
“Được ăn tôm hùm thường xuyên, là thứ tớ khoái. Cuối cùng thì tớ vẫn là
một sinh vật khả giác. Đó là lý do tại sao tớ thức khuya suy nghĩ về cái xe
mất phanh”.
Đây là ví dụ về điều Kant gọi là quyết tâm ngoại trị - quyết làm điều gì đó vì
lợi ích của cái gì khác, cái gì khác đó lại vì lợi ích của cái gì khác nữa, và cứ
như vậy. Khi hành động ngoại trị, chúng ta hành động vì lợi ích của mục tiêu
bên ngoài chúng ta. Chúng ta là công cụ, không phải tác giả những mục tiêu
mình theo đuổi.
Kant quan niệm tự chủ hoàn toàn trái ngược với điều này. Khi hành động tự
chủ, theo quy tắc tự mình đặt ra cho bản thân, chúng ta làm một cái gì đó vì
chính nó, có mục tiêu tự thân. Chúng ta không là công cụ cho mục đích ở
bên ngoài chúng ta. Chính khả năng hành động tự chủ mang phẩm giá đến
cho cuộc đời con người. Đó là sự khác biệt giữa người và vật.
Đối với Kant, tôn trọng phẩm giá con người có nghĩa là đối xử với con người
như một mục đích tự thân. Đây là lý do tại sao thật sai lầm khi sử dụng con