PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

Cuối cùng, chúng ta xét học thuyết coi công lý gắn với đạo đức và lối sống
tốt đẹp. Trong chính trị đương đại, các thuyết đạo đức thường được coi là
của những người bảo thủ văn hóa và bảo vệ thần quyền. Ý tưởng đặt ra luật
về đạo đức là điều đáng nguyền rủa với nhiều công dân trong các xã hội tự
do, vì điều này dẫn đến nguy cơ thiếu khoan dung và cưỡng chế. Nhưng
nhiều phong trào chính trị - trên rất nhiều ý thức hệ - đã lấy niềm cảm hứng
từ khái niệm một xã hội công bằng phải khẳng định một vài đức tính và quan
niệm về lối sống tốt đẹp. Không chỉ phong trào Taliban, mà những người
theo chủ nghĩa bãi nô và mục sư Martin Luther King đã đưa ra quan điểm
của mình về công lý từ các lý tưởng đạo đức và tôn giáo.
Trước khi cố gắng xét các học thuyết về công lý, thật đáng đặt câu hỏi: các
lập luận triết học diễn tiến như thế nào - đặc biệt trong lĩnh vực dễ gây tranh
cãi như triết học đạo đức và chính trị. Thường chúng bắt đầu từ những tình
huống cụ thể. Như chúng ta thấy trong cuộc thảo luận trước về giá cắt cổ,
huân chương Tử Tâm và gói cứu trợ, các nhận xét về chính trị và đạo đức
thường đối nghịch nhau. Thường thì bất đồng nảy sinh giữa phe ủng hộ và
chống đối trong công luận. Đôi khi bất đồng phát sinh giữa cá nhân chúng ta,
khi thấy chính mình bị giằng xé hoặc mâu thuẫn về một vấn đề đạo đức khó
khăn.
Nhưng chính xác là làm thế nào chúng ta có thể lý giải quá trình đi từ những
phán xét đối với tình huống cụ thể đến những nguyên tắc công lý mà chúng
ta tin rằng nên áp dụng cho tất cả mọi tình huống? Tóm lại, lý giải đạo đức
bao gồm những điều gì?
Để xem lý giải đạo đức diễn tiến như thê nào, chúng ta xét hai tình huống -
một tình huống là câu chuyện mang tính giả định xuất hiện trong nhiều cuộc
thảo luận của các triết gia; tình huống còn lại là một câu chuyện có thật về
một bi kịch đạo đức vô cùng đau đớn.
Hãy cùng xét tình huống giả thiết triết học trước. Giống như tất cả những câu
chuyện cùng loại, nó bao gồm một kịch bản được lược bớt sự phức tạp trong
thực tế để chúng ta có thể tập trung vào vấn đề triết học.
Xe điện đứt phanh
Giả sử bạn là người điều khiển xe điện lao trên đường lay với tốc độ 96km/h.
Ở phía trước, bạn thấy năm công nhân đang làm việc trên đường ray. Bạn cố
gắng dừng xe, nhưng không được. Phanh không ăn. Bạn cảm thấy tuyệt
vọng, vì bạn biết nếu tai nạn xảy ra, năm công nhân sẽ chết (giả sử bạn biết