PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

các tính toán của chủ nghĩa vị lợi thì quyền thật đễ bị xâm phạm. Nếu
nguyên nhân duy nhất để tôn trọng quyền tự do tôn giáo của tôi là thúc đẩy
hạnh phúc tổng thể, điều gì xảy ra nếu một ngày nào đó đa số khinh thường
và muốn ban lệnh cấm tôn giáo của tôi?
Nhưng thuyết công lý của chủ nghĩa vị lợi không phải mục tiêu duy nhất của
Rawls và Kant. Nếu quyền đứng trước điều tốt, thì cách suy nghĩ của
Aristotle về công lý cũng sai lầm. Với Aristotle, nghĩ về công lý là nghĩ về
telos, hay bản chất, của những điều tốt đang xét. Để nghĩ về trật tự chính trị
công bằng, chúng ta phải lý giải bản chất của lối sống tốt đẹp. Chúng ta
không có được bộ khung của một hiến pháp công bằng cho đến khi chúng ta
chỉ ra cách sống tốt nhất.
Rawls không đồng ý “Cấu trúc của học thuyết mục đích luận là hoàn toàn
sai: từ đầu họ liên kết quyền và điều tốt theo cách sai lầm. Chúng ta không
nên cố gắng định hình cuộc sống của mình bằng cách đầu tiên tìm đến những
điều tốt đẹp được xác định độc lập”.
Công lý và tự do
Bị đe đọa trong cuộc tranh luận này không chỉ là câu hỏi trừu tượng: chúng
ta nên lý giải về công lý bằng cách nào. Cuộc tranh luận về thứ tự giữa
quyền với điều tốt thực sự là cuộc tranh luận về ý nghĩa con người tự do.
Kant và Rawls bác bỏ thuyết mục đích luận của Aristotle bởi vì nó không để
chúng ta tự mình chọn điều mình muốn. Thật dễ thấy vì sao lý thuyết của
Aristotle làm phát sinh lo lắng này. Ông cho rằng công lý là vấn đề phù hợp
giữa người và mục tiêu, hay điều tốt phù hợp với bản chất của họ. Nhưng xu
hướng chúng ta nhìn công lý là vấn đề lựa chọn, chứ không phải sự thích
hợp.
Lý lẽ của Rawls cho việc ưu tiên quyền so với điều tốt phản ánh niềm tin
rằng “người đạo đức là người chỉ bị chỉ phối bởi những mục tiêu chính
người đó chọn”. Là tác nhân đạo đức, chúng ta được xác định không phải
bởi các mục tiêu của mình mà bởi năng lực lựa chọn của chúng ta. “Không
phải mục tiêu của chúng ta làm bộc lộ bản chất của chúng ta” mà là khuôn
khổ các quyền chúng ta sẽ chọn nếu chúng ta có thể thoát khỏi các mục đích
của mình. “Vì cái tôi đứng trước mục tiêu - được cái tôi xác nhận; ngay cả
một mục tiêu trội nhất cũng phải được lựa chọn trong rất nhiều khả năng...
Do đó chúng ta nên đảo ngược mối quan hệ giữa quyền và điều tốt được học
thuyết mục đích luận đề xuất và xem quyền đứng trước”