PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

Bất kỳ khoản trả công nào cũng chỉ là hành vi hào phóng, thưởng công,
không phải là nghĩa vụ. Vì vậy các sinh viên ủng hộ tôi, không phải bằng
cách chấp nhận quan điểm bao quát về trách nhiệm của tôi, mà bằng cách
khẳng định một quan điểm chặt chẽ về sự ưng thuận.
Mặc dù chúng ta thường có xu hướng suy diễn rằng sự ưng thuận có trong tất
cả các luận điểm đạo đức, thật khó để ý thức được cuộc sống đạo đức mà
không thừa nhận sức nặng độc lập của nguyên tắc có đi có lại. Hãy xem xét
một hợp đồng hôn nhân. Giả sử sau hai mươi năm sống chung thủy, tôi khám
phá ra vợ tôi có người đàn ông khác, về mặt dạo đức, tôi có hai cơ sở khác
nhau cho sự phẫn nộ về đạo đức. Một dựa trên sự ưng thuận: “Nhưng chúng
mình đã có một hôn ước. Em đã thề nguyện. Em đã bội ước”. Cơ sở thứ hai
viện dẫn sự có đi có lại: “Anh đã rất chung thủy. Chắc chắn anh không đáng
bị đối xử như thế. Đây không phải là cách đáp lại sự chung thủy của anh”,
v.v... Cơ sở thứ hai không viện dẫn và cũng không cần tới sự ưng thuận. Nó
hợp lý về mặt đạo đức, ngay cả nếu chúng ta không có hôn thú, nhưng sống
chung với nhau qua từng ấy năm.
Tưởng tượng ra hợp đồng hoàn hảo
Những vụ việc bất hạnh khác nhau cho chúng ta biết điều gì về giá trị đạo
đức của hợp đồng? Hợp đồng có được giá trị đạo đức nhờ hai lý tưởng khác
nhau: tự chủ và có đi có lại. Nhưng phần lớn hợp đồng không đáp ứng những
lý tưởng này. Nếu tôi làm ăn với ai đó có vị thế thương lượng cao hơn, thỏa
thuận của tôi có thể không hoàn toàn tự nguyện mà bị áp lực hay trong
trường hợp cực đoan là bị cưỡng ép. Nếu tôi đàm phán với người có nhiều
kiến thức về những thứ đang trao đổi, thỏa thuận có thể không phải là hai
bên cùng có lợi. Trong trường hợp cực đoan, tôi có thể bị gian lận hoặc lừa
gạt.
Trong cuộc sống thực, mọi người có hoàn cảnh khác nhau. Điều này có
nghĩa chắc chắn có sự khác biệt trong vị thế thương lượng và kiến thức. Và
chừng nào điều này còn đúng, thì tự bản thân thỏa thuận không đảm bảo sự
công bằng của thỏa thuận. Đây là lý do tại sao hợp đồng thực không thể là
công cụ đạo đức độc lập. Người ta luôn có thể hỏi: “Nhưng những điều họ
ưng thuận có công bằng không?”
Nhưng hãy tưởng tượng một hợp đồng giữa những người có vị thế và kiến
thức bình đẳng, chứ không bất bình đẳng: những người có hoàn cảnh giống
nhau. Và tưởng tượng đối tượng của hợp đồng này không là việc sửa chữa