PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

người có lý trí, có khả năng suy nghĩ; chúng ta là những thực thể tự chủ, có
khả năng tự do hành động và lựa chọn. Kant không nói chúng ta luôn luôn
thành công trong việc hành động có lý trí hay lựa chọn một cách tự chủ. Đôi
khi chúng ta làm được nhưng đôi khi lại không, ông chỉ nói chúng ta có khả
năng suy nghĩ và tự do; và tất cả mọi người đều có khả năng này.
Kant sẵn sàng thừa nhận khả năng suy lý không phải là khả năng duy nhất
chúng ta có. Chúng ta cũng có khả năng cảm nhận hạnh phúc và đau khổ.
Kant thừa nhận chúng ta là những sinh vật có khả giác và lý trí. Với Kant
“khả giác” có nghĩa là chúng ta có phản xạ với cảm giác, cảm xúc của mình.
Vì vậy, Bentham đúng - nhưng chỉ đúng một nửa. Bentham đúng khi nói
chúng ta thích hạnh phúc và ghét đau khổ. Nhưng ông sai lầm khi nhấn
mạnh những cảm xúc này là “chủ nhân tuyệt đối của chúng. ta”. Kant cho
rằng lý trí là chủ nhân tuyệt đối, ít nhất trong một số thời điểm. Khi lý trí chi
phối ý định, chúng ta không bị thúc đẩy bởi ham muốn tìm kiếm hạnh phúc
và tránh khổ đau.
Khả năng lý trí của chúng ta gắn bó với khả năng tự do. Khi kết hợp lại, hai
năng lực này làm chúng ta khác biệt, và khiến chúng ta không còn chỉ là một
loài động vật.
Tự do là gì?
Để hiểu triết lý đạo đức của Kant, chúng ta cần phải hiểu ông định nghĩa tự
do là gì. chúng ta thường nghĩ tự do là không có gì ngăn cản điều mình muốn
làm. Kant không đồng ý vậy. Ông có một khái niệm nghiêm ngặt và khắt khe
hơn về tự do.
Kant lý giải như sau: Cũng như thú vật, khi chúng ta tìm hạnh phúc và tránh
đau khổ, chúng ta không thực sự hành động tự do. Chúng ta là nô lệ của sự
ham muốn và khát khao của chính mình. Tại sao? Bởi vì bất cứ khi nào
chúng ta tìm kiếm cách thỏa mãn ham muốn của mình, tất cả mọi thứ chúng
ta làm là vì lợi ích của một mục đích cuối cùng nào đó nằm bên ngoài chúng
ta. Tôi làm việc này để xoa dịu cơn đói của tôi, việc khác để giải cơn khát
của tôi.
Giả sử tôi đang cố gắng quyết định sẽ gọi kem hương vị gì: Tôi nên gọi kem
Vani, sô cô la, hay cà phê rắc vụn đường thắng caramen? Chính tôi có thể
nghĩ mình tự do lựa chọn, nhưng thật ra những gì tôi làm là cố gắng tìm ra
hương vị nào phù hợp nhất với sở thích của tôi - sở thích mà tôi không lựa
chọn ngay từ đầu. Kant không nói thỏa mãn sở thích là sai lầm. Ý của ông là