PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

băn khoăn giữa việc nói cho mẹ sự thật hay tránh cho bà bị sốc bằng cách
giấu tin buồn đi. Việc đúng phải làm là gì? Quy tắc vàng sẽ hỏi “Bạn muốn
được đối xử như thế nào trong tình huống tương tự thế?”. Tất nhiên, câu trả
lời còn tùy. Một số người muốn tránh đi những sự thật khắc nghiệt vào
những giây phút mong manh, trong khi những người khác luôn muốn sự thật,
cho dù đau đớn đến đâu. Bạn cũng có thể kết luận, nếu ở trong tình cảnh của
mẹ, thà mình không được biết còn hơn.
Tuy nhiên với Kant, thật sai lầm khi đặt câu hỏi này. Cảm nhận của bạn
(hoặc mẹ bạn) trong tình huống này không quan trọng, vấn đề là đối xử với
con người như sinh vật có lý trí, đáng tôn trọng. Đây là trường hợp mà sự
cảm thông có thể chỉ về một hướng và tôn trọng kiểu Kant chỉ theo hướng
khác. Theo quan điểm mệnh lệnh tuyệt đối, lừa dối người mẹ vì sự quan tâm
đến cảm giác của bà được cho là sử dụng bà như phương tiện để bà vừa lòng
chứ không phải tôn trọng bà như sinh vật có lý trí.
■ CÂU HỎI 2: Dường như Kant cho rằng thực hiện nghĩa vụ và hành động
tự chủ là một và giống nhau. Nhưng sao lại thế? Hành động theo nghĩa vụ
có nghĩa là tuân theo một quy tắc. Làm thế nào mà tuân thủ một quy tắc lại
tương thích với tự do?
ĐÁP: Nghĩa vụ và tự chủ đi cùng nhau chỉ trong trường hợp đặc biệt duy
nhất, khi tôi là tác giả của quy tắc tôi có nghĩa vụ tuân thủ. Phẩm giá của tôi
- một người tự do - không ở chỗ tôi là đối tượng tuân thủ quy tắc đạo đức mà
ở chỗ tôi là tác giả “của quy tắc này... và tuân thủ nó chỉ trên cơ sở này”. Khi
tuân thủ mệnh lệnh tuyệt đối, chúng ta tuân theo quy tắc chính mình chọn.
“Nhân phẩm con người chính là nằm ở khả năng người đó tạo ra quy tắc có
tính phổ quát, mặc dù với điều kiện là bản thân người đó chịu sự chi phối
của chính quy tắc người đó tạo ra”.
■ CÂU HỎI 3: Nếu tự chủ có nghĩa là hành động theo quy tắc tôi đặt ra cho
chính mình, điều gì đảm bảo tất cả mọi người sẽ chọn cùng một quy tắc đạo
đức? Nếu mệnh lệnh tuyệt đối là sản phẩm ý chí của tôi, phải chăng những
người khác nhau sẽ đưa ra các mệnh lệnh tuyệt đối khác nhau? Dường như
Kant cho rằng tất cả chúng ta sẽ chấp nhận cùng một quy tắc đạo đức.
Nhưng làm thế nào ông có thể chắc chắn những người khác nhau sẽ không
suy nghĩ khác nhau, và dẫn đến các quy tắc đạo đức khác nhau?
ĐÁP: Khi muốn tuân theo quy tắc đạo đức, chúng ta không lựa chọn như
bạn và tôi, những con người cụ thể, mà là những hữu thể có lý trí, là người
tham gia trong cái Kant gọi “lý trí thực tiễn thuần túy”. Vì vậy, thật sai lầm