PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

phần của AIG, bộ trưởng tài chính van nài trong vô vọng tổng giám đốc điều
hành AIG do chính phủ bổ nhiệm hủy bỏ khoản tiền thưởng. Vị tổng giám
đốc trả lời: “Chúng tôi không thể thu hút và giữ nhưng người giỏi nếu nhân
viên tin rằng tiền lương của họ tiếp tục bị Bộ Tài chính Mỹ điều chỉnh một
cách độc đoán”. Vị tổng giám đốc tuyến bố cần phải có các nhân viên tài
năng để đẩy đi các khoản nợ xấu, đem lại lợi ích của người nộp thuế, là
những người xét cho cùng là chủ sở hữu phần lớn công ty.
Công chúng phản ứng giận dữ. Tờ báo lá cải New York Post chạy một dòng
tít to chiếm trọn một trang báo thể hiện tình cảm của nhiều người: “Đừng vội
vàng như thế lũ khốn tham lam”. Hạ viện Hoa Kỳ tìm cách thu lại khoản tiền
thưởng bằng cách phê duyệt một đạo luật đánh thuế tới 90% khoản tiền
thưởng trả cho nhân viên của công ty nhận gói cứu trợ lớn. Dưới áp lực của
Andrew Cuomo, tổng chưởng lý bang New York, 15 trong tổng số 20 quan
chức hàng đầu của AIG nhận tiền thưởng đã đồng ý trả lại tiền thưởng với
tổng giá trị lên tới 50 triệu đô la. Cử chỉ này phần nào xoa dịu công chúng,
và khiến Thượng viện không thông qua đạo luật thuế trừng phạt. Nhưng tình
tiết này khiến công chúng không sẵn lòng chi thêm tiền để xử lý hậu quả mà
giới tài chính đã tạo ra.
Sự giận dữ chủ yếu là cảm giác bất công. Ngay cả trước khi vấn đề tiền
thưởng nổ ra, công chúng đã do dự và mâu thuẫn đối với gói cứu trợ. Người
Mỹ bị giằng xé giữa nhu cầu phải ngăn chặn cuộc khủng hoảng kinh tế gây
hại cho tất cả mọi người và niềm tin cho rằng việc bơm những khoản tiền lớn
xuống cho các ngân hàng và công ty đầu tư bị phá sản là điều vô cùng bất
công. Để tránh thảm họa kinh tế, Quốc hội và công chúng đã chấp nhận.
Nhưng xét về mặt đạo đức, điều này chẳng khác gì tống tiền.
Ẩn dưới nỗi tức giận về gói cứu trợ là niềm tin về giá trị đạo đức: Các giám
đốc điều hành nhận được tiền thưởng (và các công ty nhận được cứu trợ)
không xứng đáng. Nhưng tại sao không? Lý do có vẻ ít rõ ràng hơn thoạt
tưởng. Hãy xem xét hai câu trả lời khả dĩ - một câu liên quan đến sự tham
lam, câu kia hên quan đến sự thất bại.
Một nguyên nhân gây phẫn nộ là khoản tiền thưởng dường như để thưởng
cho sự tham lam, như tiêu đề trên tờ báo lá cải. Công chúng cảm thấy điều
này là không thể chấp nhận về mặt đạo đức. Không chỉ khoản tiền thưởng
mà cả gói cứu trợ dường như là phần thưởng chứ không phải trừng phạt hành
vi tham lam. Các thương nhân đã đẩy công ty của mình, và cả đất nước vào
tình trạng tài chính cực kỳ nguy hiểm do đã đầu tư liều lĩnh để theo đuổi lợi
nhuận ngày càng lớn hơn. Nhét đầy túi lợi nhuận trong thời hoàng kim, họ