Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

Jo rastësisht, shkrimtari Ismail Kadare i është përveshur
trajtimit të një problematike historike e cila i ka
dhënë volinë të shtrojë një paralele me kohën e sotme dhe,
jo rastësisht, e ka quajtur Kështjella romanin e tij më të ri.
Nuk është rastisje, gjithashtu, pse në letërsinë shqipe ashtu
sikundër edhe në letërsitë e popujve të tjerë të Ballkanit,
shfrytëzohet shpesh materja historike si mundësi e realizimit
të domethënjeve me interes bashkëkohor, ashtu sikundër
nuk është rastisje që pikërisht kështjellat dhe avllitë
janë simbole të shpeshta të letërsive ballkanike. Qëllimi i
Ismail Kadaresë pa dyshim nuk ka qenë të trajtojë një
ngjarje historike apo të glorifikojë një personazh të historisë
kombëtare, sado i madh dhe pozitiv qoftë roli i tij në
të kaluarën e shqiptarëve, por të shtrojë një paralele alegorike
— simbolike ndërmjet një periudhe të shkuar të
kësaj historie me historinë bashkëkohore të Shqipërisë.
I Jiruar pak a shumë, ndonëse jo tërësisht, prej romantizmit
kombëtar aq sa edhe prej dëshirës që të kënaqë kërshërinë
e lexuesve, për të ndodhurat e përgjakshme historike, ai
ka dashur të trajtojë idenë e luftës ndërmjet të madhit dhe
të voglit me shkaqet dhe pasojat që u prijnë dhe i mbyllin
luftërat e këtilla. Edhe në shkrimet e tjera, qoftë në poezinë,
qoftë në prozën, ai është marrë më shumë më trajtimin e
ideve, kurse personazhet dhe situatat që ka krijuar vetëm se
u kanë shërbyer këtyre ideve të tij. Në krijimtarinë e Ismail
Kadaresë mund të vërehet një tendencë karakteristike për
një pjesë të madhe të letërsisë bashkëkohore, që e kanë
vërejtur teorikët dhe studjuesit e saj: tendenca e meditimeve
dhe e trajtimit të ideve me karakter të përgjithshëm.
Simboli i Kështjellës i është përgjegjur mirë këtij shkrimtari
që ta strehojë dhe ta intensifikojë idenë e tij ashtu sikundër
e ka strehuar idenë e tij, mjaft aktuale për njerëzimin e sotëm,
Alber Kamy nën simbolin e Murtajës.
Përse pikërisht një problematikë historike e shfrytëzon
Ismail Kadare për të folur për problematikën bashkëkohore?
Përse hudhet aqë larg për të na folur për probleme
kaqë të afërme? Shkaqet, sigurisht, janë kuptimore dhe
artistike.
155