Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

çatisë së Kozmosit; në ndërkohë, pala e të tretëve, vazhdon
ndjekjen e njeriut.
Si në tregimet e përmbledhjeve të para, ashtu edhe në
këtë vepër, Anton Pashku vazhdon të insistojë në paraqitjen
sa më të hollësishme të së keqes, të shemtisë, të ideve
të njëanshme, të veprimeve të çuditshme të njerëzve dhe
ky insistim mund të nxisë supozimin se ai nuk është shumë
i interesuar për anën tjetër të çështjes. Po nuk e ka titulluar
më kot O h prozën e tij kësaj radhe, megjithëse deklarimin
e vet në anën e së mirës ai nuk e shpreh duke zgjuar
ndjenjën sentimentale të lexuesit. Mospajtimin e tij me situatën
e tillë të njeriut dhe me idetë ekstreme të disa personazheve
ai e shpreh me anën e ironisë, me të cilën i përcjell
mbrojtësit e këtyre ideve. Kështu, bie fjala, protagonistët
që simbolizojnë qoftë kozmopolitizmin, qoftë autarkinë
e mbylljes në vetëvete, ai i detronizon moralisht
dhe ideologjikisht me paraqitjen e veseve psikike, që shprehen
në mendimet, në gjestet e tyre fizike. Duke i përshkruar
ëndërrimet e tyre fantastike në një mënyrë sa më groteske,
ai jo vetëm se i bën qesharakë apo tragjikë, por i bën fare
të pakuptimtë. Po vlerën e ideve të këtilla në të njëjtën
kohë ai e rrënon edhe me simbolikën historike të veprës,
të realizuar përmes episodit mbi përçarjen, luftën e pasuksesshme
dhe, në fund, kapitulimin e ilirëve nën pushtimin
romak. Ky episod, në të cilin, përpos tjerash, thuhet se
ne „shpesh e kemi humbë kryet për pasqyra me dy faqe
dhe për seli ma të madhe ..." dhe se kurrë nuk kemi
mbetur pa Batot, edhe pse vazhdimisht ishin të kërcënuar
prej Augustave, është një paralele alegorike e situatës bashkëkohëse,
prandaj në të njëjtën kohë një ironizim i saj përmes
mësimit të historisë.
Domethënjet simbolike të aspekteve, të përfaqësuara
prej episodeve të veçanta, Anton Pashku i ka shtruar brenda
kornizës së simbolikës së përgjithshme të veprës, në të
cilën ai është marrë me çështjen: a ka kuptim aksioni i
njeriut në botën e sotme, në të cilën nuk mund të mendojmë
e mos të kujtojmë gjahtarët që duan të vrasin, të vrasin
çdo gjë të gjallë apo, madje, edhe Los Alamosin dhe Hiroshimën?
Do të ishte lajthitje të besohet se Anton Pashkun
12 Panteoni i rralluar 177