Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

nuk dëshiron të nxjerrë konkluzione të drejta dhe të qëndruara,
shtrohen pyetjet: Përse i ngjet ashtu?
S'ka dyshim se një numri të problemeve të trajtuara ai
nuk ka mundur t'u japë përgjegje të drejtë, që do të ishte
në nivelin e shkencës së sotme letrare, për shkak të mungesës
së sistemit kritik bashkëkohor, kurse një pjese tjetër
ju ka dhënë përgjegje të paqëndruara për shkak se ato probleme
i shikon prej një këndi të ngushtë. Qoftë letërsinë e
traditës, qoftë letërsinë e sotme, ai e shikon prej këndit
ideologjik, në njërën dhe prej këndit politik, në anën tjetër.
Duke folur për një formë aq të rëndësishme të aktivitetit
shpirtëror të njeriut, sikundër është letërsia, në radhë të
parë me gjuhën politike, ai, shpesh, edhe nuk kujdeset që
të flasë pa paragjykime dhe subjektivizëm. Ai nuk do të
mund të thonte kurrë si Aristoteli: „E dua Platonin, po
të vërtetën e dua më shumë". Jo rastësisht në prozën e tij
kritike përskaj shablloneve logjike prehet një formalizëm
impresionist, që e bën kritikën e Ismail Kadaresë dyfish
anakronike.
Duke e shikuar letërsinë prej aspektit ideologjik dhe
politik, në njërën dhe duke ju dhënë shprehje të lirë simpative
dhe antipative të tij subjektive, në anën tjetër, është e
kuptueshme pse pjesën më të madhe të eseve dhe shënimeve
të librit Autobiografia e popullit në vargje i përshkon një
ton polemizues, i sertë, njëfarë hidhërimi i pamotivuar,
shkaktarët e të cilit janë të panjohur apo nuk janë fajtorë.
Një disponim i këtillë doemos e ka sjellë Ismail Kadarenë
deri tek pohimet apo mohimet apodiktike, të cilat ja prejnë
çdo shtek mendimit tjetër eventual, që nuk do të ishte në
pajtim me mendimin e tij dhe ja mohojnë respektin çdo
kritiku, që do të pohonte ndryshe. Kështu, fjala vjen, sipas
tij, historiani i letërsisë që e vlerëson artistikisht krijimtarinë
e Naim Frashërit, do të bëjë „gjënë më të shëmtuar", kurse
historiani që do të mendojë ndryshe për Migjenin dhe do
të kuturisë ta zbresë ndonjë shkallë më poshtë nga lartësia
olimpike, sipas logjikës së Ismail Kadaresë, do të jetë thjesht
një reaksionar. Le të dalë, tani, pas këtyre shënimeve të
tij, ndonjë kritik apo historian i letërsisë shqipe dhe le të
flasë për artin e Naimit dhe të Migjenit ndryshe prej Ismail
236