Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

përvojën dhe prirjen e vet artistike. Edhe vetë titujt e pjesës
më të madhe të prozave të saj, ashtu sikundër edhe titulli i
këtij romani, Një lindje e vështirë, e tregojnë fare qartë orientimin
themelor të Elena Kadaresë: si shkrimtare ajo dëshiron
të jetë, dhe në të vërtetë është, përfaqësuese shpirtërore
e gruas shqiptare, kurse trajtimit të fatit të saj ja ka
falur të gjitha interesimet, të gjitha dëshirat, të gjithë vullnetin
dhe të gjithë prirjen e vet krijuese. Prozat e saj e dëshmojnë
ashtu një të vërtetë të pamohuar dhe aq shpesh të
provuar: të vërtetën se shkrimtarët e mirë mirren pikërisht
me trajtimin e asaj materie jetësore që ju përgjigjet më së
miri afiniteteve të tyre shpirtërore e krijuese dhe me aqë
materie jetësore sa mund ta durojnë krahët e tyre të fortë
apo të dobët. Në përkushtimin e Elena Kadaresë që të mirret
kryesisht me një materie të caktuar gjithsesi duhet parë
origjinalitetin e frymëzimeve të saj. Në përkushtimin e vendosur
të kësaj gruaje, ndërkaq, që të shkruajë kryesisht
mbi gratë nuk është vështirë të vërehet një pandehje, qoftë
edhe e pavetëdijshme — dhe ngapak naive — e shkrimtareve,
që e ka shprehur, ndërmjet tjerash, edhe shkrimtarja e njohur
angleze, Dorothy Riçardson, se për botën e gruas më
së miri mund të shkruajnë vetë gratë.
Në romanin e saj të parë, Një lindje e vështirë, Elena
Kadare mirret pikërisht me trajtimin e një materie të tillë:
me trajtimin e halleve tipike shqiptare të gruas shqiptare,
që akoma mund të quhen halle të vjetra, por që sot në pjesën
më të madhe të truallit shqiptar zgjidhen në një mënyrë të
re, ndërsa në një pjesë tjetër akoma zgjidhen ashtu sikundër
janë zgjidhur shekuj me radhë. A nuk ishte gruaja shqiptare
një monedhë e thjeshtë, të cilën prindërit e manipulonin
sipas qejfeve dhe interesave të veta? A nuk ishte ajo një
monedhë të cilën, përpos prindërve dhe vëllezërve, e manipulonin
shpesh edhe anëtarët e tjerë të farefisit? A nuk i
caktohej asaj njeriu i jetës që në foshnjëri? A nuk martohej
ajo shpesh për një njeri të cilin nuk e kishte parë kurrë më
parë? A nuk ishte fati i gruas një kapitull tragjik në jetën
e kolektivit shqiptar? Në saje të përfundimit të romanit të
Elena Kadaresë, Një lindje e vështirë, mund të pohohet se
janë bërë shumë ndryshime në fatin e gruas shqiptare por,
13 Panteoni i rralluar 193