Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

edhe në romanin e parë humoristik: stivimi i tepruar i detajeve
të parëndësishme, prandaj edhe ngelja e autorit në
sipërfaqen e jetës. Në lidhje me këtë të metë është edhe
gjuha e Qamil Buxhelit që, megjithëse e drejtpërdrejtë dhe,
shpesh, metaforike, mund të bëhet shpejt e mërzitshme.
Pas disa faqesh të lexuara, lexuesi fiton përshtypjen se
Qamil Buxheli shkruan disi me përtaci, pa e gëdhendur dhe
stilizuar fjalinë në masën që një stilizim të tillë e kërkon çdo
prozë, prandaj edhe proza humoristike. Letërsia nuk mund
të jetë transponim i thjeshtë, besnik i realitetit, prandaj as
fjalia artistike nuk mund të jetë gjithnjë natyraliste. Ajo e
„tradhëton" realitetin për hir të një realizmi më të thellë,
më kuptimplotë, duke i dhënë mundësinë e shfaqjes edhe një
të mundëshmeje, që një herë për një herë nuk duket në realitetin
jetësor. Një „tradhëti" e tillë doemos duhet të vijë
në shprehje edhe në letërsinë humoristike, ashtu sikundër
ka ardhur në shprehje në veprat e humoristëve më të mëdhenj.
Në të kundërtën do të shuhen kufinjtë mes prozës
e fjalisë artistike dhe prozës e fjalisë publicistike dhe gazetareske.
Duhet krahasuar tregimet më të mira të përmbledhjes
Një ndodhi në plazh me romanin Kur qesh tërë qyteti...
për të parë se sa janë artistikisht më të fuqishme të parat
për shkak se plani fantastik në të cilin janë shkruar ato
shpreh një realizëm më të thellë se romani në fjalë. Niveli
gazetaresk i shprehjes së Qamil Buxhelit është pasojë e
humorit të tij sipërfaqësor, ashtu sikundër mund të thuhet
se humori i lehtë e pason fjalinë gazetareske. Mungesa e
stilizimit të fjalisë edhe kur nuk është drejtpërdrejt e fotografuar
prej jetës tregon se Qamil Buxheli nuk e ka pasur
asnjëherë ndërmend nevojën e shprehjes së dendur dhe koncize.
Kështu, për shembëll, atij i ndodh që t'i fillojë fjalitë
njërën pas tjetrës me fjalët mirëpo, atëherë, sepse, prandaj,
ndërkaq, që janë bagazh i tyre: „Sipas Çuçit e vetmja mënyrë
për t'iu kthyer klientët shtëpisë së kulturës ishte që
t'u kufizohej atyre frekuentimi i institucioneve të tjera.
Atëhere po, donin, s'donin, njerëzit do të vinin këtu, siç
vinin një herë e një kohë kur qyteti nuk kish gjëra të tilla.
Mirëpo kjo nuk mund të bëhej. Prandaj qe e kotë të kriti-
170