Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

tik, duke çelur kaptina me rëndësi të veçantë në të. Kështu,
për shembëll, mund të pohohet lirisht, se nuk mund të
shkruhet asnjë histori e mendimit teorik letrar, e të quhet
objektive, në të cilën nuk do të jenë emrat e poetit romak,
Horacit, poetit freng Boalo dhe dramaturgut gjerman,
Lesing; nuk mund të shkruhet asnjë histori e mendimit
estetik, në të cilën nuk do të jenë emrat e poetit të madh
gjerman, Fridrih Shiler dhe prozatorit të madh rus, Leon
Tolstoj; nuk mund të shkruhet, më në fund, asnjë histori e
kritikës dhe të mos jenë në të emrat e poetëve të mëdhenj
francezë, Bodler e Yalery dhe poetit të madh anglez, Tomas
Stern Eliotit, të cilët, sipas disa studjuesve të tyre, janë më
të mëdhenj si kritikë se sa si poetë, për shkak të ideve origjinale,
që kanë vënë në qarkullim dhe të hovit, që i kanë
dhënë zhvillimit të kritikës përgjithësisht. Një dukuri e këtillë
jo vetëm nuk është e çuditshme, por është fare e kuptueshme:
krijuesi i vërtetë, me prirje të madhe, me kërshëri
të gjithanshme, me kulturë letrare, me dituri të sistemuar
kritike, teorike, estetike, filcsofike, me vullnet dhe durim
që të mendojë e t'i zhvillojë mendimet e veta logjikshëm,
është vetëvetiu i pregatitur të flasë jo vetëm bindshëm, e
bukur, po edhe në mënyrë të re dhe origjinale mbi letërsinë
të cilën, në saje të përvojës mbi procesin krijues dhe të përvojës
jetësore, e kupton më mirë se ndonjëherë shumica
e atyre, që ua kushtojnë gjithë jetën persiatjeve mbi artin.
Në kohën tonë kur letërsia nuk është më në qendër të
aktiviteteve më të rëndësishme shpirtërore të njeriut bashkëkohës,
kur shkenca po absorbon pjesën më të madhe të
individëve më të prirur dhe më ambiciozë dhe kur mendimi
kritik në përgjithësi është bërë jo vetëm korigjues dhe nxitës
i ideve, proceseve dhe dukurive artistike, shkencore, kulturore
po edhe një prej elementeve më karakteristike të
vetëdijes së njeriut, është fare e kuptueshme pse shumë
shkrimtarë apo, të thuhet më shkoqur, pse pjesa më e madhe
e shkrimtarëve të shquar dhe të popullarizuar ndjejnë nevojë
ta thonë fjalën e tyre si për vetë letërsinë, ashtu edhe për
problemet e ndryshme që, doemos, e përcjellin atë. Ky
interesim i rritur i shkrimtarëve për letërsinë dhe problemet
e tjera që lidhen me të në kohën e sotme, aq dinamike
224