Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

gjike, e një vepre letrare është vetëvetiu vlerë e saj artistike,
kurse shkencërisht drejt do të mund të thuhej se vlera artistike,
respektivisht dobësia artistike e forcon, respektivisht
e dobëson rëndësinë humaniste të asaj vepre. Rëndësia
humaniste e një vepre, duhet të pohohej, nuk ekziston
jashtë vlerës së saj artistike, kurse një shkrimtar mund të
jetë humanist i shquar në jetën private e mos të jetë në veprën
letrare, apo anasjelltazi.
Në shkrimet e tij mbi shkrimtarët e traditës sonë Ismail
Kadare nuk ka treguar shkathtësinë e duhur dhe kompetencën
që e kërkon trajtimi i çështjeve historike-letrare. Ai
fare lirisht pohon ndikime që s'ekzistojnë, mohon ndikime
qc ekzistojnë, i fut shkrimtarët në kontekste, në të cilat ata
nuk janë gjetur asnjëherë në jetën e tyre krijuese, apo ven
paralele, që s'mund të vihen. Duke folur për novatorizmin
stilistik të De Radës në eseun Duke lexuar De Radën, i cili,
sikundër na është të gjithëve e njohur mirëfilli, është formuar
jashtë qendrave letrare dhe kulturore të truallit shqiptar
dhe s'i ka njohur fare, ai e krahason me stilin analitik
të bejtenxhinjve, që s'mund të kritikohet vetëvetiu pse është
analitik; nënëtekstin dhe fragmentarizmin e tij të njohur,
në anën tjetër, i nxjerr si pasojë të ndikimit të letërsisë popullore:
„S'ka asnjë dyshim se këtë mënyrë të konceptuari
poetik, De Rada e mori nga poezia jonë popullore, që
shquhet për një sintezë të madhe dhe që në përgjithësi shumë
gjëra i lë të nënkuptohen midis vargjeve duke nënvizuar
vetëm esencën. Poezia bashkëkohore e poetëve romantikë
të Europës nuk e kishte këtë karakteristikë dhe në përgjithësi
poetët romantikë trajtuan në poemat e tyre karaktere
heronjësh, gjë që nuk e bën De Rada". Po të kishte
shfletuar tekstet themelore mbi romantizmin evropian,
që përdoren qoftë edhe nëpër shkollat e mesme, në të cilat
jepen njohuri elementare mbi këtë drejtim letrar të shekullit
nëntëmbëdhjetë, ai do të kishte parë se një prej tipareve
më të shquara stilistike të tij janë pikërisht nënteksti dhe
fragmentarizmi. Si banues i një vendi ku romantizmi ishte
drejtim dominues letrar dhe ku ndikonin romantizmi francez,
anglez dhe, më pak, gjerman, De Rada i asimiloi karakteristikat
e tij qoftë vetëdijshëm: duke lexuar, qoftë pavetë-
228