Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

e interesojnë vetëm persiatjet pasive të njeriut e jo edhe
aksioni i tij konkret. Jo rastësisht protagonistit të vet, që
simbolizon pasivitetin e persiatjeve të shqetësuara, i ka
vënë përballë vashën, që skaj tij mirret me ndërtimin e
një piramideje dhe që, e nevrikosur për shkak të pasivitetit
në të cilin ai është i kredhur, më në fund e braktis. Në qoftë
se, prandaj, plaku që flet për luftërat e ilirëve dhe përçarjet
e tyre është simbol i racionalizmit, i përvojës historike,
vasha është simbol i ndjenjës dhe aksionit konkret. Duke
e thjeshtësuar simbolikën e pasur dhe aq shumë të degëzuar
të kësaj proze mund të thuhet se Anton Pashku
sikur ka shtruar këtë dilemë në prozën e tij: si mund t'i
bashkojë njeriu fuqinë e mendimit, rëndësinë e përvojës
dhe ngrohtësinë e ndjenjës me qëllim që t'i japë kuptim
aksionit në këtë botë gjahtarësh dhe militaristësh, në këtë
botë tek peshku i madh e gëlltit të voglin, ashtu sikundër i
gëlltit në akuariumin, të cilin e sheh, në fillim dhe në fund
të prozës, protagonisti i tij? Aksionin dhe pasivitetin Anton
Pashku i ka shikuar kështu në lidhje dialektike, duke mos
kuturisur t'i japë përgjegjen çështjes së shtruar. Ai na ka
ballafaquar me pyetjen, kurse përgjegjja varet prej çdonjërit
prej nesh.
Sa më përket mua, pyetjes së tij mund t'i përgjigjem
me një pyetje të re: urdhëroni, vëllezërit e mi, fshatarë dhe
punëtorë — që po vriteni pa ndërprerje me shoqi-shoqin;
drejtorë, shefa, kryetarë, dhe shkrimtarë, — që përtej
qeseve tuaja pak interesoheni të shihni gjësend tjetër; komunistë
— që për shkak të kullës së Kozmosit s'e shihni
përdhecken e vendlindjes, patriotë — që pandehni se
ne s'kemi nevojë për askend pos për veten tonë, urdhëroni,
pra, dhe përgjigjuni! Përgjigjuni, ju lutem, çfarë kuptimi
mund të ketë një aksion i përgjithshëm në qoftë se s'mund
të krijohet uniteti i aksioneve të veçanta!
Sikundër shihet, të gjitha personazhet e veprës së Anton
Pashkut janë bartës të një simbolike të caktuar, ose, thënë
më mirë, janë personazhe — ide, ashtu sikundër janë edhe
episodet e veçanta bartëse të një aspekti simbolik. Kësaj
simbolike ai ja ka nënështruar të gjitha mundësitë e prosedeut
të vet krijues. Nuk është çudë, prandaj, pse vepra e
178