Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

letërsisë shqipe dhe asaj botërore i çohen flokët e kokës,
në qoftë se nuk i kanë rënë, kërkojnë argumentime konsekuente,
analiza të hollësishme të veprës së Migjenit e,
mandej, edhe krahasime konkrete me veprat e shkrimtarëve
që shënojnë nivelin e letërsisë së përbotshme. Ismail Kadare
sikur harron se letërsia shqipe jo vetëm në kohën e
Migjenit po as sot nuk e ka arritur jo vetëm nivelin e
letërsisë së përbotshme të cilin e kanë caktuar Eskili,
Dante, Servantesi, Shekspiri dhe Gëte, po as mesataren
e saj dhe, madje, as nivelin e letërsive ballkanike. Dhe
mesataren, e aq më pak, nivelin e këtyre letërsive nuk
e ka arritur jo pse nënat shqiptare nuk kanë lindur gjeni
krijues, por pse këta gjeni të nënave shqiptare kanë pa~
sur një fat të zi historik gjer në kohën më të rë, se në
vend të pendës shpesh janë detyruar të mbajnë pushkën,
se në vend për letërsinë, artet, shkencën, janë shtrënguar
të mendojnë për bukën e gojës, se në vend
të shkruajnë si artistë apo shkencëtarë, janë shtrënguar
të shkruajnë si publicistë: të bëjnë propagandë kombëtare,
shoqërore apo ideologjike. Dhe, hajde tani, t'i
krahasojmë dyzet faqet e poezisë së Migjenit me poezinë e
Dantes, Shekspirit, Gëtes apo të Bodlerit, Majakovskit,
Lorkës, Rafael Albertit, Tomas Eliotit, e të tjerëve; dhe,
hajde tani, t'i krahasojmë gjashtëdhjetë faqet e prozës së
Migjenit me prozën e Servantesit, Tolstojt, Dostojevskit,
Balzakut, apo të Viljem Tekerit, Golsuorthit, Marsel
Prustit, Maksim Gorkit, Andre Zhidit, Uiliem Foknerit,
Aldos Hakslit, Ernest Hemigueit, Tomas Manit, Haldor
Laksnesit, Kazancakisit, Alber Kamysë, Zhan-Pol Sartrit,
disa prej të cilëve ishin edhe bashkëkohës të tij. Hajde, tani,
të krahasojmë skicat dhe tregimet ekspresioniste të Migjenit
vetëm me tregimet e Çehovit, Mopasanit, Luigji Pirandelos,
dhe O. Henriut! Nuk krahasohen dot kurrsesi. Migjeni ynë
i paharruar, Migjeni ynë i dashur, Migjeni ynë i talentuar,
Migjeni ynë vizionar, Migjeni ynë tragjik, Migjeni ynë përparimtar,
Migjeni ynë i madh as me vëllimin e problemeve
të trajtuara, as me intensitetin artistik të trajtimit të tyre
nuk krahasohet dot me ta dhe, po të bëhej një krahasim i
këtillë para tij, sa ishte gjallë, ashtu çfarë ishte modest dhe i
230