Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

dhe kulturor, por se është, me vlerën artistike që ka, e gjallë,
kuptimplote dhe aktuale edhe sot e gjithë ditën. Të gjithë
ata që kanë shkruar për Naimin, pavarësisht se nga cili
aspekt i janë qasur, janë pajtuar në përfundimin se ai është
njëri prej krijuesve më të mëdhenj shqiptarë, në radhë të
parë për shkak se është kaq i gjithanshëm, ndonëse në
ndonjë fushë krijimtarie më i madh se në ndonjë tjetër.
Duke u dhënë vepra e Naim Frashërit një voli të tillë, secili
prej tyre i ka vënë portretit të tij edhe vulën e interesimit të
vet. Fati i veprës dhe i shëmbëlltyrës së tij në mendimin
tonë hulumtues ka dëshmuar mendimin e shkrimtarit të
njohur francez, Andre Zhid, i cili në një ligjëratë mbi Dostojevskin
ka thënë „Pavarësisht se sa mund t'i shëmbëllejë
një portret modelit, ai gjithmonë e mban edhe vulën e piktorit,
dhe e mban, ndoshta po aqë sa edhe të vetë modelit.
Më i bukuri është ai model që lejon shëmbëllesat më të
ndryshme dhe ofron mundësinë për një numër sa më të
madh portretesh". Edhe mbas të gjitha atyre portreteve që
i janë bërë Naim Frashërit prej studjuesve të ndryshëm,
unë e kam quajtur të arësyeshme me këtë rast vetëm të
provoj të shtroj disa argumente në favor të mendimit se
me të vërtetë kemi arësye ta konsiderojmë atë njërin nga
krijuesit tanë më të rëndësishëm. Dëshiroj t'ju përkujtoj
në fillim se shkalla e zhvillimit letrar, kulturor dhe përgjithësisht
intelektual të shqiptarëve të sotëm në njëfarë
mënyre është e mbërrijtur edhe në saje të nxitjeve frytdhënëse
që i janë bërë në një kohë prej krijimtarisë së Naim
Frashërit. Kontributi që i ka dhënë ai zhvillimit kulturor
të shqiptarëve nuk është shprehur vetëm në një plan, ashtu
sikundër nuk mund të themi se një krijues mund të jetë
vërtet i rëndësishëm në qoftë se ndikimi i tij s'realizohet
në më tepër se një plan të jetës kombëtare. Ndikimi i krijuesve
të mëdhenj, pavarësisht prej kohës në të cilën veprojnë
ata, zakonisht është i shumanshëm dhe kap plane të ndryshme
të jetës së një shoqërie.
Zotëron, pra, pajtimi se në letërsinë shqipe dhe në
kulturën shqiptare, vepra e Naim Frashërit është shumëfish
e rëndësishme, por këtë rëndësi, do të mund të thuhej
se e provojnë tre faktorë kryesorë: e para, aspekti i ri i
242