Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

letrare apo i nënështrohen thjesht kotësisë dhe apatisë,
është gjithnjë e më i madh. S'ka dyshim se ky është një
fenomen që nuk e kanë njohur shekujt e shkuar, me përjashtim
të shekullit të nëntëmbëdhjetë apo, thënë më drejt,
nuk e kanë njohur as përafërsisht në këtë masë, në të cilën
e njeh shekulli ynë. Do të mund të provohej se dukuria në
fjalë është shfaqur në një formë më të ashpër pikërisht në
fillimet e shekullit të shkuar dhe, sipas të gjitha gjasave,
është pasojë e forcimit të marrëdhënjeve kapitaliste në
shoqëri. Përse pikërisht në këtë shekull shkrimtari zëron
të humb shpesh iluzionet e veta mbi krijimtarinë? Sigurisht
për shkak se nis të humb edhe iluzionet në sistemin shoqëror,
të tëhuajet prej shoqërisë dhe institucioneve politikoshoqërore
duke ngarkuar mbi vet mosdurimin e tyre më
të madh. Në veprën e tij të njohur Teoritë e tepricës së vlerës,
Karl Marksi e ka konstatuar dukurinë në fjalë kur ka thënë
se „Prodhimtaria kapitaliste, për shembëll, është armik i
disa degëve të prodhimtarisë shpirtërore, sikundër janë
arti dhe poezia". Në një formë posaçërisht të ashpër në
shekullin e nëntëmbëdbjetë fillon konflikti, që vjen gjithnjë
e më tepër duke u thelluar, ndërmjet krijuesve, në njërën
dhe përfaqësuesve të atyre institucioneve politiko-shoqërore,
në anën tjetër. Procesi i filluar në atë kohë, thuaja se,
vazhdon edhe sot e gjithë ditën.
Sigurisht janë disa motive të rëndësishme dhe të pakalueshme
përse shkrimtarët tjetërsohen prej krijimtarisë
dhe motivet e këtyre, t'i quajmë ashtu, vetëvrasjeve shpir
tërore të shkrimtarëve mund të jenë pakashumë të ndryshme
në vendet e ndryshme dhe në shoqëritë me sisteme të
ndryshme. Në shtetet kapitaliste, fjala vjen, është e kuptueshme
që shkrimtari të tëhuajet prej misionit të vet për
disa arësye, që nuk mund të jenë të njëjta me arësyet për të
cilat tëhuajet prej krijimtarisë shkrimtari në vendet socialiste.
Në rastin e parë ai shkruan çka të dëshirojë dhe si të dëshirojë,
por s'ja merr kush seriozisht fjalën; në rastin e dytë,
më së shpeshti, ai shkruan ashtu siç kërkojnë prej tij të
shkruajë dhe mund t'i kushtojë shtrenjtë në qoftë se shkruan
ndryshe. Sidoqoftë, mund të supozohet se të gjithë shkrimtarët
e të gjitha vendeve ndonjëherë i kanë disa motive te
58