Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

etik; prej aspektit psikologjik; prej aspektit politik; prej
aspektit sociologjik, e të tjera, kurse secili aspekt mund të
jetë interesant, apo jo varësisht prej vetë natyrës së heshtjes
dhe kontekstit të saj. Në njërën anë kjo domethënë se heshtja
ka filosofinë, estetikën, etikën, psikologjinë, sociologjinë
dhe politikën e vet; në anën tjetër, kjo domethënë se
ka forma të ndryshme të heshtjes, që poaq sa janë të kushtëzuara
prej kontekstit konkret shoqëror poaq janë të
kushtëzuara edhe prej motivesh konkrete individuale. Po
të bëhej njëfarë sinteze e formave të heshtjes, dhe të shikoheshin
ato në relacionin me botën e jashtme, opinionin,
atëherë do të mund të thuhej se janë tri forma kryesore
të heshtjes:
— heshtja si gjest filosofik,
— heshtja si pozë intelektuale, dhe
— heshtja utilitare.
Një formë, dikur e njohur dhe prej opinionit e respektuar
e heshtjes, është e ashtuquajtura heshtje si gjest filosofik.
Për këtë formë të heshtjes nuk janë të aftë të gjithë
njerëzit për arësyen e thjeshtë se të gjithë njerëzit nuk mund
të jenë filosofë, ose, thënë më drejt, për këtë formë të heshtjes
janë të aftë njerëzit me prirje të rralla jo vetëm intelektuale,
por edhe morale. Një prej shembëllave tipike të
krijuesit që hesht për arësye filosofike, domethënë si mendimtar,
është filosofi i njohur grek Diogjeni. Bashkëkohasit
e tij kanë lënë shënime se ky filosof i rrallë ishte mbyllur në
një tinar, që i mjaftonte trupit të tij, dhe me këtë gjest të
çuditshëm donte ta manifestonte edhe botëkuptimin e vet.
Flitet se si me një rast Aleksandri i Maqedonisë, pasi kishte
dëgjuar për këtë gjest të çuditshëm, e kishte vizituar filosofin
plak, që bënte një jetë ashtu asketike dhe e kishte
pyetur se çfarë të mire do të donte t'i bënte. Diogjeni ju
kishte përgjegjur fare shkurt, dhe fare filosofikisht: „Mos
ma zë diellin!" Nuk besoj se mund të gjenden shumë njerëz,
qoftë as krijues dhe filosofë, që zemërlehtë do të hiqnin
dorë prej një mirësie, që do t'ua bënte një personalitet i
tillë si Aleksandri i Maqedonisë. Diogjeni ishte mbyllur
në tinar si filosof, me qëllim që pikëpamjet e tij stoike t'i
dëshmonte edhe në një mënyrë të tillë konkrete. Domethënë
22