Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

cilave krijohet një vepër letrare, nuk është e thënë të jenë
identike me ligjet e jashtme të realitetit, por është e thënë
të kenë logjikën e vet, të brendshme, të kenë ekzistencën e
vet të logjikshme. Yepra letrare do të jetë e rrejshme dhe
nuk do të ketë të vërtetën e vet, nuk do të jetë realitet i ri
objektiv, në qoftë se nuk është e motivuar, e bindshme,
realiste në kuptimin e saj. Shkrimtari e deformon realitetin
jetësor për hir të vërtetës së vërtetë jetësore, për hir të qenësisë
duke krijuar ashtu një realitet të ri. Në këtë kuptim janë
vepra realiste si Komedia Hyjnore ashtu edhe Don Kishoti,
si Hamleti ashtu edhe Fausti; në këtë kuptim janë realiste
edhe tregimet fantastike të Balzakut dhe romantikut gjerman,
Hofman, të cilat, siç thotë Gjergj Llukaçi në Kontributet
për historinë e estetikës, hyjnë ndër veprat që Karl Marksi
i vlerësonte posaçërisht lart. Tekembramja, çdo vepër e
vërtetë letrare, çdo vepër që ka vlerë të pamohuar artistike
është realiste në këtë kuptitn për shkak se përmes krijuesit
të saj, ndjenjave, mendimeve, emocioneve, dhëmbjeve,
gëzimeve, vizioneve të tij artikulohen problemet e jetës
dhe të shoqërisë. Në njëfarë mënyre, çdo shkrimtar i vërtetë
është realist, realist i thellësive të jetës, tek të cilat nuk mund
të depërtojnë shkrimtarët që s'mund të thyejnë cipën e realitetit.
Qoftë kur gjendet në pozitën e përcjellësit të letërsisë
së sotme, qoftë kur gjendet në pozitën e historianit, Razi
Brahimi është në radhë të parë i interesuar për analizën
sociologjike dhe ideologjike të veprës letrare apo të krejt
krijimtarisë së një shkrimtari. Ai shkruan më së shumti për
temën e motivet — kur bën fjalë për poezinë, dhe për temën
e personazhet — kur bën fjalë për prozën e ndonjë shkrimtari.
Si kur shkruan për poezinë, si kur shkruan për prozën,
ndërkaq, ai më së shpeshti mirret me trajtimin dhe vlerësimin
e ideve të veprës dhe të ideologjisë së shkrimtarit.
Ai kujdeset të gjejë ide veprimi, domethënë ideologji edhe
aty tek ndonjë kritik tjetër do të gjente vetëm gjeste filosofike;
ai kujdeset të gjejë deklarimin politik të shkrimtarit
edhe aty tek ndonjë kritik tjetër do të kërkonte vetëm
moralin dhe etikën e tij. Ai i gjurmon me kaq kujdes idetë
219