Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

Rostova, Andrej Bolkonski, Milosao, Skënderbeu, Nik
Peta, Pavel Vllasovi janë heronj pozitivë, kurse Homeri,
Shekspiri, Pushkini, Balzaku, Tolstoji, Maksim Gorki,
De Rada, Naimi, Gavril Dara i Riu, duke i krijuar këta
heronj, kanë menduar t'i shquajnë virtytet e tyre, cilësitë e
tyre pozitive shpirtërore. Përse, atëherë, Ismail Kadare
mund të pohojë se këta, dhe një galeri e tërë heronjsh pozitivë
në letërsinë botërore dhe shqipe mund të quhen të zbetë
dhe të pafuqishëm? Sigurisht për shkak se ai e redukton
karakterin pozitiv të njeriut, në këtë mes të personazhit
letrar, vetëm në një sferë të caktuar të mendimeve, ndjenjave
dhe veprimeve të tij. Në qoftë se ai pohon se heronjtë
pozitivë të letërsive të shkuara kanë mbetur të parealizuar
artistikisht, sigurisht mund të pohojë ashtu vetëm në qoftë
se mendon se ata nuk ndjejnë, nuk veprojnë dhe nuk mendojnë
në pajtim me ndjenjën, veprimet dhe mendimet e
njeriut me bindje socialiste. Heroi pozitiv i letërsive të
shkuara, pra, është i zbetë për shkak se nuk është hero me
vetëdije socialiste, se karakteri, morali, etika e tij nuk mund
të quhen të pranueshme për bindjet tona. Kriteret etike,
sipas të cilave ai e vlerëson karakterin e heroit, janë, pra,
jashtëzakonisht të reduktuara dhe mbështeten kryekëput
në kriterin ideologjik. Ato janë njëkohësisht antihistorike
sepse autorët e heronjve të letërsive të shkuara nuk mund
të kishin ato bindje filosofike, ideologjike dhe etike, që mund
të kenë shkrimtarët e kohës sonë. Nuk është e çuditshme,
prandaj, përse ky shkrimtar e lufton skematizmin duke
ja çelur rrugën skematizmit dhe pse, vetëm disa rreshta
më vonë, do të bjerë në kontradiktë me vetëveten dhe ta
përligjë nevojën e skematizmit në disa momente të caktuara
të letërsisë kombëtare: „Ne jemi kaq të fuqishëm që të
mos e kemi nevojën e një ndihme të tillë si ajo e skematizmit".
Kjo do të thotë se letërsia jonë dikur e shfrytëzonte ndihmën
e skematizmit. Skematizmi, ndërkaq, nuk është kurrë i
dobishëm për ndonjë letërsi, kurse letërsia shqipe nuk e
ka pasur kurrë nevojën e tij.
Në fund të këtyre shembëllave, prej të cilave shihet
qartë se si Ismail Kadare herë nuk mund të nxjerrë e herë
235