Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

e romantizmit i karakterizon tëhuajsimi prej shoqërisë në
të cilën jetojnë dhe, si pasojë e huajsimit, ikja në të kaluarën
mesjetare, në orient dhe, në mitologjitë nacionale — siç
veprojnë romantikët e Evropës Perëndimore, kurse ikja
në të kaluarën e lavdishme dhe mitologjinë nacionale — siç
veprojnë romantikët e vendeve të robëruara asokohe, prandaj
edhe romantikët shqiptarë. Në këtë ikje të tyre imagjinative,
romantikët doemos janë zatetur në elementet fantastike:
drangonjt, zanat, shtojzavallet, engjujt, dervishët,
shtrigat, djajt, lugetërit, vërkolakët e të tjera, që do ta cilësojnë
dhe dallojnë botën imagjinative të romantikëve prej
botës letrare të shkrimtarëve të të gjitha periudhave të tjera
historike dhe jo pse mund të jenë përdorur vetëm në veprat
e romantizmit, por pse vetëm në veprat romantike kryejnë
funksion të veçantë ideoartistik, duke u bërë si cilësi e stilit,
në kuptimin e ngushtë të fjalës ashtu edhe e botëkuptimit
të tyre. Prandaj, t'i bësh vërejtje një romantiku çfarë është
Naim Frashëri pse në veprën e vet fut elemente fantastike, që
kanë karakter jorealist, është njësoj sikur të shtrosh pyetjen
përse fare ekziston romantizmi si drejtim letrar, që me idetë,
problemet dhe, më në fund, edhe formën e veprave që e
cilësojnë, është superstrukturë e kontekstit shoqëror-historik,
kurse të shtrosh pyetjen përse ekziston romantizmi
është njësoj sikur të shtrosh pyetjen përse janë bërë Revolucioni
i madh francez, që aqë shumë ka ndikuar në vetëdijen
dhe botën shpirtërore të romantikëve, Revolucioni i Korrikut,
Revolucioni hungarez, Revolucioni i Tetorit, e të tjera.
Dhe, në fund, të bësh një pyetje të tillë është njësoj sikur të
kërkosh që të njëjtat forma të shprehjes, të njëjtat lloje dhe
gjini letrare të petrifikohen njëherë e përgjithmonë, çka,
fatlumisht, nuk është e mundur. Në këtë mënyrë, parimi
historik, që është kontributi më i rëndësishëm, me të cilin
marksizmi e ka pasuruar shkencën e historisë së letërsisë,
ndonjëherë nuk ka dhënë pohime të qëndruara në praktikën
kritike të Razi Brahimit qoftë për shkak të përdorimit
të gabuar, antihistorik, të kategorisë realizëm — kur bën
fjalë për veprat e rilindësve tanë, qoftë për shkak të përdorimit
të saj në një kuptim të ngushtë — kur bën fjalë për veprat
e shkrimtarëve të sotëm. Megjithëse në shkrimet e botuara
217