Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

duhej të çmohej si një ligj i rëndësishëm në prozën letrare,
ka gjetur zbatim të plotë në këtë roman.
Me gjithë të metat, që duken, romani Kështjella e
dëshmon prirjen e madhe të Ismail Kadaresë si krijues, e,
sidomos, si poet që shkruan edhe në prozë. Fjalia e tij është
koncize, plot kuptim dhe tension dhe kjo do të thotë se ai
është në gjendje të shkruaj jo vetëm qartë, por edhe bindshëm.
Në këtë roman shprehja e tij asnjëherë nuk ka zbritur
në nivelin e shprehjes publicistike dhe gazetareske,
çfarë i ka ndodhur aq shpesh në romanin e parafundit
Dasma. Edhe në romanin Kështjella stili dhe shprehja e
Ismail Kadaresë shqasin nganjëherë drejt një monotonie,
por para se të bëhen monotone fjalitë e tij të njëtrajtshme,
racionale, zakonisht, vjen ndonjë fjali metaforike — simbolike,
që edhe lexuesin më indiferent e luan vendit, duke i
ushtuar në vesh si një tingëllimë e fuqishme, e tmerrshme apo
e këndshme. Fjalitë e këtilla, të krijuara herat më të shpeshta
prej krahasimeve, metaforave dhe simboleve kontekstuale,
janë jashtëzakonisht asociative, evokative dhe kuptimisht
të plota. Këto fjali jo vetëm se janë edhe emocionalisht të
dendura, por njëkohësisht i zgjerojnë shumë rrathët e domethënjes
së kontekstit në të cilin gjenden. Kështu, për
shembëll, kemi fjalinë: „Devetë, që ishin shkarkuar, qenë
ulur e po pushonin aty-këtu. Tani që mbrëmja kishte rënë
plotësisht, siluetat e tyre dukeshin si male të vogla paqësore".
Në këtë mënyrë i sheh devetë kryekomandanti i ushtrisë
turke dhe një fjali e këtillë do të thotë: Devetë janë të vetmet
qenje paqësore të taborit turk, por kjo do të thotë,
njëkohësisht, se është e madhe frika që ndjejnë pashai,
of icerët dhe ushtarët e tyre në një tokë të panjohur, që kanë
ardhur ta pushtojnë. Ismail Kadare i përshkruan posaçërisht
me mjeshtri lëvizjet masive të ushtrisë turke dhe në
përshkrimet e tilla vjen në shprehje fuqia asociative e fjalisë
metaforike-simbolike, mundësitë e së cilës janë shumë
më të mëdha se sa të fjalisë tradicionale realiste. Ndonjëherë
me një fjali të vetme metaforike-simbolike ai ka kursyer
faqe të tëra si, bie fjala, me rastin e përshkrimit të
ushtrisë turke gjatë tërheqjes pas sulmit të parë: „Britmat
dhe zhurmat e luftës tani i kish zëvendësuar një zallahi e
160