Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

nacional bëhen gjithnjë e më të pamundur, kurse prej
letërsive kombëtare dhe lokale krijohet letërsia botërore".
Ideja për letërsinë botërore bëhet posaçërisht e popullarizuar
që prej decenieve të para të shekullit nëntëmbëdhjetë,
kurse romantikët janë shkrimtarët e parë që interesimin e
njohur të shkrimtarëve të shekujve të përparshëm për letërsinë
klasike greke dhe romake e zëvendësojnë me interesinim
për letërsinë e gjithë popujve të tjerë. Kureshtja e
romantikëve që të mësojnë sa më shumë për kulturat dhe
letërsitë e popujve të ndryshëm qoftë edhe më të largët,
është e shoqëruar edhe prej gatishmërisë që të pësojnë
ndikimin e tyre. Pikëpamjet e tyre kozmopolite në lidhje
me gërshetimin e kulturave të ndryshme janë artikuluar
posaçërisht qartë në kritikën e poetit të madhe gjerman,
Gëte, i cili në parathënjen e biografisë së Shilerit, të shkruar
prej kriktikut anglez Tomas Karlajlit, përpos tjerash,
shkruan „Që prej disa kohësh po flitet për një letërsi të
përgjithshme botërore dhe po flitet me të drejtë: sepse,
të gjithë popujt, të trazuar dhe të përzjerë gjatë luftëra
ve të tmershme e pastaj secili i izoluar — mbasi i kanë
njohur gjërat e huaja, i kanë përvetësuar ato dhe kanë
zënë të ndjejnë kërkesa deri atëherë të panjohura shpirtërore.
Për këtë shkak është shfaqur ndjenja e marrëdhënjeve
fqinjsore dhe, në vend të izolimit të deriatëhershëm,
shpirti jonë është mbushur dëshirë që të pranojmë një qarkullim
pak a shumë të lirë kulturor". Varësia e gjithanshme
materiale dhe shpirtërore e popujve — për të cilën
flasin klasikët e marksizmit, dhe etja e tyre shpirtërore për
njohjen reciproke — për të cilën flet Gëte, vijnë duke u
zgjeruar dhe thelluar gjithnjë e më shumë sa më afër shekullit
tonë. Përparimi teknik i arritur në këtë shekull që,
sikundër thuhet, është më i madh se përparimi teknik gjatë
gjithë shekujve të shkuar të qytetërimit botëror, i ka tejkaluar
kufinjtë, që dikur qëndronin ndërmjet popujve dhe
kontinenteve të ndryshme. Qarkullimi i informatave përmes
mediumeve të informimit, para të cilave nuk qëndrojnë as
barierat më të forta shtetërore dhe politike, ka ndikuar
shumë në afrimin e popujve në pikëpamje të njohurive që
kanë njëri për tjetrin. Kureshtja njerëzore për të njohur
75