Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

e tyre janë Ahasferë, që ishin të mallkuar jo prej zotit, po
prej djajve të ulur në postet drejtuese. Kështu, për shembëll,
poeti më i madh italian i të gjitha kohërave, Dante Aligieri,
është detyruar t'i kalojë shumë vite si mërgimtar në Francë
dhe ka vuajtur se do të vdesë pa e parë edhe një herë Firencën
e tij të dashur; poeti i madh francez, Viktor Hygo, ka jetuar
afro njëzet vite i mërguar në një ishull të Lamanshit dhe ju
ka lejuar të kthehet në atdhe vetëm atëherë kur e kishte
njërën këmbë në varr; Dostojevski, Çernishevski dhe një
numër i tërë shkrimtarësh rusë të shekullit të kaluar janë
kalbur me vite nëpër kazamatet e pushtetit carist; prozatori
i shquar francez, Emil Zola, në vend të kujdesit shtetëror
për jetën e tij është gjetur i helmuar me gjithë të shoqen
prej rojtarëve të pushtetit; prozatori dhe dramaturgu i
shquar rus, Anton Pavlloviç Çehov, është sjellë i vdekur
prej vendshërimit deri në Rusi në një vagon mes peshqve,
kurse Fransoa Vijoni është përfaqësuesi më tipik i armatës
së shkrimtarëve që kurrë s'e kanë ngirë barkun si duhet.
Në qoftë se e kanë pësuar kështu disa prej shkrimtarëve
të shquar, atëherë si do ta kenë pësuar shkrimtarët më të
vegjël! Në qoftë se e kanë pësuar kështu shkrimtarët e letërsive
të mëdha, ku edhe dinë ta çmojnë fjalën e shkruar dhe
shkrimtarin, atëherë si do të kenë mundur ta pësojnë shkrimtarët
e letërsive të vogla! Natyrisht, shumë më keq.
I varfëri, zakonisht, nuk di ta çmojë pasurinë që mund
ta ketë një ditë. Kush ka dëshiron të ketë akoma më shumë
e kush nuk ka sa i duhet, atëherë më lehtë heq dorë edhe
prej asaj që e ka. Kjo është një logjikë e çuditshme në jetën
njerëzore. Të shumtën e herave këtë logjikë ka edhe qëndrimi
i disa bashkëkohësve ndaj shkrimtarëve të gjallë.
Megjithëse në letërsitë e popujve të vegjël jo rrallë nuk dinë
t'i çmojnë sa duhet as shkrimtarët e mëdhenj të vdekur,
prapë ata i çmojnë më tepër se ç'mund t'i çmojnë shkrimtarët
e mëdhenj të gjallë. Në mjediset mikroborgjeze, sikundër
ështc yni, ku njerëzit vuajnë prej paragjykimeve dhe
kufizimeve të ndryshme të trashëguara dhe të fituara, nuk
mund ta çmojnë dhe duan sa duhet fqiun, që dallohet prej
tyre me prirjen e vet. Në këto mjedise mund ta duan ilakanë
dhe ta çmojnë vetëm të huajin që nuk e kanë parë, që nuk
5 Panteoni i rralluar 65