Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

të vërtetë është pasojë e shtresave mitologjike të ndërdijes
së tyre, që akoma e shoqërojnë ndërdijen e shumicës së
shqiptarëve dhe zgjohen, aktivizohen, tërbohen në momente
të caktuara dhe në situatat kur janë në pyetje normat e
moralit tradicional. Elena Kadare na tregon kështu praktikisht
se sa është e vështirë rruga e emancipimit të plotë
shpirtëror të shqiptarit e sidomos e gruas shqiptare; ajo
sikur na thotë se rruga e këtij emancipimi është akoma e
shtruar me gjembat, të cilët mund të çelin edhe në shpirtin
e vetë njeriut dhe mund të ujiten edhe me duart e njerëzve
të rrethit të tij më të ngushtë apo më të gjerë. Prej romanit
të saj del qartë se një emnacipim i plotë është akoma një
lindje e vështirë, që në shumë raste mund të përfundojë me
sukses vetëm në qoftë se në kryerjen e saj asistojnë edhe
forcat e organizuara shoqërore ashtu sikundër asistojnë,
më në fund, në ribashkimin e dy përgëdheltarëve të imagjinatës
së Elena Kadaresë. Romani Një lindje e vështirë,
prandaj, mund të mirret si një studim sociologjik-psikologjik
mbi dy lloje shkaqesh që e vështirësojnë ndarjen e
njeriut bashkëkohës prej të kaluarës së tij, e cila e përcjell
si hieja në ditën e kthjellët të verës. Me gjuhën figurative
të artit, në këtë studim sociologjik-psikologjik pohohet se
etnopsikologjia e njeriut, megjithëse e kushtëzuar në pikëpamje
historike dhe shoqërore, me vështirësi të caktuara
ju nënshtrohet ndryshimeve pozitive posaçërisht në mjediset
ku e vjetra ka mundur të jetojë me shekuj e konservuar.
Aty tek historia farkohet sipas vullnetit të organizuar kolektiv
edhe psikologjia etnike më shpejt ndryshon, përsoset,
duke u liruar prej veçorishë të vjetra dhe duke u plotësuar
me veçori të reja.
Nuk është vështirë të konstatohet se prozën e saj më
të mirë dhe, më voluminoze, Elena Kadare e ka shkruar
jo vetëm që të konstatojë një gjendje, që të rrëfejë një ngjarje
të rëndomtë në fshatin shqiptar, por edhe që të demaskojë
normat konservative, primitive të kanunit dhe, në përgjithësi,
adetet prapanike të shqiptarëve. Angazhimi i saj
moral, ndërkaq, nuk është bërë shkak që, për hir të efektit
shoqëror të lëndohet e vërteta artistike e romanit të saj,
ose, e thënë më drejt, nuk është bërë shkak që kjo e vërtetë
13* 195