Rexhep Qosja PANTEONI I RRALLUAR - Syri 3

kulturore, që shpreh letërsia e asaj kohe. Në ato vite të
mjerimit social, të shfrytëzimit të masave të gjera popullore,
të problemeve të shumta shoqërore dhe politike, të zënkave
fetare, gjuhësore dhe dialektale humorit të vërtetë i ishin
të prera të gjitha rrënjët; në atë kohë kur depërtimi i të
resë është penguar në të gjitha fushat e jetës nga ana e së
vjetrës, jeta nuk u ka sjellë shkrimtarëve frymëzime të njëmendëta
për vepra humoristike. Mbas luhës, në saje të
ngryshimeve që ka sjellë revolucioni popullor në të gjitha
fushat e jetës, janë krijuar edhe kushtet për shfaqjen dhe
lulczimin e letërsisë humoristike. Tërheqja e së vjetrës përpara
depërtimit të së resë, refkëtimat e asaj të fundit përpara
ngadhnjimit të moralit të ri shoqëror janë komike në qenësinë
e vet. Ky dyluftim në arenën e jetës i fton shkrimtarët
që ta kundrojnë nga aspekti humoristik; jeta u imponohet
atyre me dukuritë e veta më karakteristike dhe e nxit prirjen
humoristike. (Nuk është çudë, prandaj, pse numri i
shkrimtarëve humoristë në letërsinë shqipe është sot aq i
madh dhe pse me të mirren përpos humoristëve të përhershëm
sikundër janë Spiro Çomora, Qamil Buxheli,
Tasim Aliaj dhe Dionis Bubani edhe shkrimtarët sikundër
janë Nonda Bulka, Shevqet Musaraj, Moisi Zaloshnja,
Naum Prifti, Miqo Kailamata e të tjerë e të tjerë). Një dukuri
e tillë, komike në qenësinë e vet, është trajtuar edhe
në romanin e Qamil Buxhelit Kur qesh tërë qyteti . . ., i
cili edhe me tituliin e vet tregon se sa qesharake por edhe
e parëndësishme është ajo dukuri, që gjendet në grahmë e
sipër. Në këtë roman të Qamil Buxhelit janë përqeshur katër
udhëheqës të shtëpisë së kulturës në një qytet të pacaktuar
të Shqipërisë. Këta katër musketirë, si i quan autori, si me
mentalitetin ashtu edhe me veprimtarinë e vet rreth organizimit
të amatorizmit dhe të jetës kulturore qëndrojnë
në pozitat e së vjetrës dhe nuk janë të gatshëm të lidhen me
masën, siç e kërkon e mira e përgjithshme dhe siç e kërkojnë
normat shoqërore. Veset dhe mëkatet e tyre, të gërshetuara
në lëmshin e komikës, në të cilin është mbështetur humori i
romanit prej fillimit gjer në fund, nuk janë aq të mëdha
që të kërkojnë një ton më të rreptë satirik se ç'mund të
haset në faqet e këtij romani, por as aqë të vogla që të mos
166