SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Sułkowskiego, oraz znajomego - starostę łukowskiego Jana Nowosielkiego.
List Załuskiego do Michała Kazimierza Radziwiłła z początku 1751 r.
pozwala odtworzyć fragment trasy, po której krążyły przesyłki z czasopismami.
„Posyłałbym co miesiąc pakiet do Kodnia - pisał referendarz
koronny, proponując wojewodzie wileńskiemu przystąpienie do stowarzyszenia
- a po przeczytaniu można by odsyłać kontenta jego do Wilna
na ręce IWX Koadtiutora Wileńskiego, a tenby posyłał do JM Biskupa
Smoleń[skiego] i Kasztelana Inflan[ckiego]". Paczka z nowościami zagranicznymi
przebywałaby więc następującą drogę: Warszawa (J.A. Załuski)
-> Kodeń (Jan Fryderyk Sapieha) -> Nieśwież (Michał Kazimierz
Radziwiłł) -> Wilno (Józef S. Sapieha) -> Dagda (Jerzy Mikołaj i Jan
August Hylzenowie). Z Dagdy pisma były prawdopodobnie przesyłane
do Krasławia, siedziby Konstantego Platera. Na podstawie zrodeł z innych
lat można sądzić, że przebieg trasy zmieniał się.
Listy do referendarza koronnego biskupów J.S. Sapiehy i J.M. Hylzena
świadczą, że Załuski przesyłał „na próbę", kandydatom do towarzystwa
zbiór różnych periodyków, z których mieli oni dobrać sobie te,
które chcieli otrzymywać. Była to innowacja w stosunku do „Projektu",
który przewidywał dla wszystkich ten sam zestaw pism. Innowacja ta
musiała utrudniać organizację towarzystwa, ale być może była ona konieczna
ze względu na zróżnicowanie zainteresowań jego uczestników.
"Projekt asocjacji" przewidywał, że członkowie związku wpłacą do
wspólnej kasy po cztery czerwone złote; w początku 1751 r. J.A Załuski
prosił dwóch spośród stowarzyszonych, by wpłacili po 6 dukatów;
w rok później — jak świadczą źródła — jeden z członków miał przesłać
do Warszawy 4 dukaty, a inny — 5 talarów. Różnice między kosztami
uczestnictwa mogły pochodzić ze zmian liczby członków w kolejnych
latach istnienia towarzystwa lub też ze zmian liczby i tytułów prenumerowanych
czasopism. Poszczególne składki roczne mogły być zróżnicowane
także wówczas, gdy Załuski przekazywał asocjatom różne od siebie
zestawy pism.
Biskupi J.M. Hylzen i J.S. Sapieha mieli zastrzeżenia co do zestawu
czasopism z powodu ich niezgodności z ortodoksją katolicką. W liście pisanym
2 VII 1752 r. z Wilna na Antokolu (pałacu J.S. Sapiehy) Jerzy
Mikołaj Hylzen przedstawił J.A. Załuskiemu następującą prośbę: „Ponieważ
.[...] wszystkie te pieces periodiques w ostatnim pączku przysłane,
jak to: 1'abeille de Parnasse, la Bigarure, Le Bibliotheque raisonee od
złośliwie Ecclesiae doctrinati nie chętnych protestantów zebrane, a częścią
z edycji francuskich przekopiowane, czytanie ludzi świeckich nie
zdałoby mi się bezpieczne, życzyłbym na ich miejsce dla brata mego
[Jana Augusta Hylzena, kasztelana inflackiego] jakie insze, czy to les
memoires ou journaux de Trevoux, czyli swe pieces pour chaque mois,
które JWWMWMD przed dwoma laty pamiętam komunikowałeś raz
87