SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Materiału o Bibliotece Załuskich i jej publikacjach szukałem w następujących
czasopismach: „Kurier Polski" (1730—1735, 1742—1760),
„Kurier Warszawski" (1761—1764), „Wiadomości Uprzywilejowane Warszawskie"
(1761—1766, 1769—1773), „Gazeta Warszawska" (1774), „Gazette
de Varsovie" (1758—1761, 1763—1764), „Warszawskie Ekstraordynaryjne
Wiadomości" (1762), „Warschauer Bibliothek" (1753—1755),
„Acta Litteraria (1756—1763), „Monitor" (1765—1773), „Wiadomości Literackie"
(1761—1763), „Journal Polonais" (1770), „Thornische Nachrichten
von gelehrten Sachen" (1762—1763), „Unschuldige Nadrichten..."
(1766—1768), „Das Neuste aus der anmuthigen Gelehrsamkeit" (1751—
1754), „Pommerische Nachrichten von gelehrten Sachen" (1743—1748).
Od J. Jarzęckiej otrzymałem materiały o braciach Załuskich i ich Bibliotece,
pochodzące z ,,Neue Zeitungen von Gelehrten Sachen"; rozprawa
J. Mayera dostarczyła informacji o artykułach odnoszących się do mecenatu
Załuskich zamieszczonych na łamach ,,Nouvelle Bibliotheque Germanique"
15 .
Ważnym źródłem informacji o książnicy Załuskich są zachowane do
dziś druki i rękopisy.
Kolekcja druków Biblioteki Załuskich osiągnęła liczbę ponad 400 tys.
woluminów. Czterokrotnie ulegała ona częściowemu zniszczeniu lub rozproszeniu.
Za życia Załuskich — za wiedzą referendarza koronnego — książki
opuszczały pałac daniłowiczowski jako dary lub jako ekwiwalent w zamianie
prowadzonej z innymi książnicami; część dubletów została sprzedana
na aukcji. W okresie ok. 50 lat istnienia Biblioteka straciła co najmniej
kilka tysięcy druków z powodu ich zawilgocenia lub kradzieży.
Dalsza część księgozbioru została zniszczona i rozproszona w czasie
jego pakowania i transportu do Petersburga. Według J. Lelewela książki
Załuskich miały być w Grodnie kupowane „korcami". Podobno aż ok.
30 tys. tomów uratował przed rabunkiem T. Czacki; zasilił swój księgozbiór
w Szczorsach także Joachim Litawor Chreptowicz. Pod koniec
XVIII w. i w wieku XIX książki z Biblioteki Załuskich znajdowały się
m.in. w bibliotekach: Sądu Apelacyjnego, Senackiej, Banku Polskiego,
Uniwersytetu Królewskiego, Liceum Warszawskiego, Towarzystwa Przyjaciół
Nauk, Szkoły Artylerii i Inżynierów, Szkoły Wojewódzkiej w Kaliszu,
Liceum Krzemienieckiego oraz w księgozbiorach prywatnych: Kajetana
Kwiatkowskiego, Aleksandra Sapiehy, Kazimierza Chromińskiego.
Książki pochodzące z Biblioteki Załuskich, zostały także zatracone
i rozproszone w Petersburgu. Co najmniej kilkadziesiąt tysięcy zbutwiało.
Pewną część księgozbioru sprzedano na aukcjach; inne fragmenty
15
J. Mayer, Zalusciana w „Bibliotheąue Germaniąue" (Amsterdam 1729—1741)
i w „Nouvelle Bibliotheąue Germaniąue" (Amsterdam 1746—1760), „Roczniki Biblioteczne"
1970, z. 1/2.
T