SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Widoczność w salach bibliotecznych poprawiła się nieco na przełomie
XVII i XVIII w. z chwilą zastosowania w oknach nowego rodzaju
szyb. Z chwilą jednak zapadnięcia zmierzchu słabe i migotliwe światło
świec niewiele ułatwiało czytanie, powodując psucie wzroku, a nawet
przyczyniając się nieraz do jego utraty 61 .
Z powodu zimna w r. 1753 przeniesiono akademię mariańską z gmachu
Biblioteki do pałacu biskupa krakowskiego; z tego samego powodu
w Książnicy warszawskiej wielokrotnie odkładano do wiosny prace nad
katalogowaniem i konserwacją książek 62 .
W przestrogach dla odwiedzających Bibliotekę Załuskich — w ślad
za regulaminami innych książnic — znalazł się punkt zakazujący tupania.
Zakaz ten wskazuje na panujące w salach bibliotecznych zimno;
zmarznięci miłośnicy wiedzy usiłowali się rozgrzać przez tupanie" 63 .
Zimą zaostrzał się problem niebezpieczeństwa pożaru Biblioteki.
Z punktu widzenia bezpieczeństwa przeciwpożarowego Książnica stanowiła
w Warszawie jedyny w swoim rodzaju stos papieru; nic dziwnego,
że przewidujący biskup krakowski obawiał się zaprószenia ognia. Wiatr,
unosząc płonące kartki, mógł bowiem łatwo roznieść ogień po okolicy.
Źródłem niebezpieczeństwa był przenośny piecyk saski oraz świece. „Piecyka
mieć w Bibliotece nie dozwalam — karcił księdza referendarza jego
brat — bo i taki nie rozgrzeje, i periculum ustawiczne od ognia, i na
drzewa koszt niepotrzebny i jeszcze większy stanie nieporządek [...]".
„O świece [...] iterum atque iterum upraszam, ażeby nie bywały". „Co
moment in periculo widzieć Bibliotekę et opus saeculorum in ictu oculi
zgubić, aż skóra na mnie drży, kiedy o tym wspomniałem [...]" — pisał
w kolejnych listach do brata Jędrzej Stanisław Załuski. Gdy jego groźby
nie skutkowały, zaostrzył ton. „Gdy mam przestrogi od państwa w Warszawie
rezydującego, że i gorszą się i bardzo mnie obligują, ażeby świece
nie postały w bibliotece, odważam się jeszcze raz i to ostatni upraszać
usilnie WPana, ażebyś jeżeli nie dla mnie, który o to tak często obligowałem,
to dla niebezpieczeństwa całej Warszawy, na którą ubroń Boże
ognia, księgi ogień i wiatr rozniósłby, poprzestał z świecą [...] etiam ad
habita omni diligentia bywać w bibliotece, alias musiałbym prosić o wartę
od Gwardii, żeby świec nie przepuszczała, przez co historia zrobiłaby
się w Warszawie WPanu nie miła" 64 .
61
I.D. Kramarz, Rozwój typów pomieszczeń bibliotecznych w Polsce. Praca
doktorska. Uniw. Warszaw. 1967, s. 122; M. Boehn, Rokoko, Warszawa b.d., s.
514.
62
Por. rn.in. S. Duńczewski do J.A. Załuskiego Zamość 22 V 1767 Bibl. Nar.
ms. syg. 3267.
63
R. Minzlof f, op. cit., s. XXV; I.D. Kramarz, op; cit., s. 120.
64
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego pod Krakowem 13 XI 1751, Kraków 20 XI
1751; trzy listy pisane w październiku 1753 w Radłowie: dn. 13, 17, 30. Bibl. Nar.
ms. syg. 3251, 3253. Domagając się od brata, by przestał palić świece, biskup krakowski
radził, by w miesiącach zimowych „godzinę odmienić i wieczorem w in-
118