SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Rozdział
I
BIBLIOTEKA ZAŁUSKICH — ŚRODOWISKO, DZIAŁALNOŚĆ,
ORGANIZACJE
AKCJE ORGANIZACYJNE BRACI ZAŁUSKICH
Aby zrealizować zapowiedzi edytorskie złożone w r. 1732 w broszurze
Programma liiterarium oraz aby gromadzić i katalogować książki, Załuscy
musieli mieć rozległe i aktualne wiadomości z kraju i zagranicy
o twórczości żyjących d zmarłych pisarzy, o istniejących archiwach i bibliotekach,
o produkcji drukarskiej oraz asortymencie księgarskim. Nieporównanie
łatwiej mogli oni potrzebne książki i informacje otrzymywać
z zagranicy niż z Polski (poza Prusami Królewskimi). Za granicą
istniało rozwinięte księgarstwo, urządzano aukcje i targi książki. Ukazywały
się drukiem liczne czasopisma przeglądowe, publikowano różnego
rodzaju bibliografie i słowniki biograficzne, katalogi księgozbiorów,
targów i aukcji. Łatwo można było pozyskać agentów lub też korespondentów
naukowych, których zadanie polegało na przesyłaniu do biblioteki
informacji księgarskich i naukowych oraz na dokonywaniu zakupu
poszukiwanych dzieł.
Zorientowanie się w zasobach książek, znajdujących się w Polsce,
oraz zdobycie dla Książnicy potrzebnych pozycji było trudniejsze. Jedną
z przeszkód był fakt, że wskutek wąskiego zasięgu czytelnictwa (co zniechęcało
do podejmowania ryzyka publikacji), wskutek upadku drukarstwa
oraz księgarstwa, a także wskutek nieufności szlachty do słowa
drukowanego, szczególną rolę w Polsce odgrywały przekazy rękopiśmiennictwa,
trudniej uchwytne dla bibliotekarza niż druki.
Zgromadzenie księgozbioru, który miał obejmować całość polskiego
piśmiennictwa oraz ogłoszenie drukiem edycji źródeł i bibliografii do
historii kraju byłoby niemożliwe bez stworzenia dużego ośrodka informacji
i współpracy naukowej. Za granicą Załuscy mogli interesujące ich
książki i informacje kupić od agentów księgarskich i bibliopolów;
w Polsce potrzebne dzieła i wiadomości mogli oni z reguły uzyskać tylko
jako dary lub dzięki zamianie.
Aby przełamać wszystkie przeszkody — które innych usprawiedliwiały
w ich bierności — Załuscy uciekli się do kilku metod.
21