SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Starano się pożyczyć, zdobyć na własność z dubletów lub kupić od
Załuskich druki religijne. M.in. siostra referendarza, Ludwika z Załuskich
Ossolińska prosiła wielokrotnie o kazania francuskie. „Jeżeli można
z jedną książkę kazań francuskich do zbudowania przysłać [...] Żałuję
oczu brata, że nad fraszkami [i] romansami czas [...] próżno trawi, a tu
by przynajmniej dla duszy był pożytek, ile przy nadchodzącym poście
Św. Deklaruję, że ponktuamie [!] bęndzie [!] oddana do Biblioteki, niezepsuje
się terz [!], kiedy sam na niej czytać bęndzie", „byle co dobrego,
bo rozumiem i że tam różne się znajdują, tak jak w polskich". Ks. Stanisław
Ossoliński prosił o Dictionnaire de la Bible dom Augustiana Calmeta;
biskup Jerzy Mikołaj Hylzen — o Dictionnaire des Sciences Ecclesiastiques
itd. 72
Zasadniczy zrąb księgozbioru filozoficznego Załuskich — dzieła scholastyczne
— powstawał, jak się zdaje, wykorzystany w niewielkim stopniu
(ośrodki kościelne były obficie zaopatrzone w tę literaturę), natomiast
czytelnicy interesowali się nowszą filozofią. Kanonik Bonifacy
Szembek — dziełami Franciszka Bacona, biskup Józef Sapieha — dziełami
Claude Buffiera, d'Amblet (guwerner Ignacego i Marcina Załuskich)
— dziełami Rollina i Woltera (w r. 1751), Marta z Trębickich Radziwiłłowa
— dziełami Christiana Wolffa (w r. 1752).
W lutym 1755 r. wojewodzie bracławski Adam Jordan zwrócił się do
księdza referendarza z następującą prośbą: „Wzięła mnie ciekawość tych
nowych przewertować, przynajmniej dla jakiegokolwiek choć o ich zdaniach
i sposobie nauki objaśnienia się, filozofów; dlatego, gdy ich tu
w Krakowie dostać nie mogę, zapisywać zaś umyślnie boję się, żebym
nie żałował, biorę śmiałość prosić JWWMPD, ażebyś przez zwykłą swoję
dla mnie łaskę, swoich mi z Biblioteki za rewersem moim komunikował
exemplarzów" 73 .
W korespondencji referendarza koronnego znajduje się wiele próśb
o pożyczenie słowników lub o przekazanie ich na własność spośród dubletów
Biblioteki. Z tego rodzaju prośbami zwrócili się do Załuskiego
m.in. Marcin Załuski z Kobyłki, pijar Mikołaj Stadnicki z Łowicza (dla
uczniów szkoły), bożogrobiec Jakub Radliński (dla studentów zakonnego
studium teologicznego w Krakowie) oraz sekretarz nuncjatury opat
P. Sanctis 74 .
Czytelnikami Biblioteki byli zazwyczaj ludzie, którzy tworzyli dość
72
Bibl. Nar. ms. syg. 3243, 3249, 3259, 3262.
73
Listy do J.A. Załuskiego: B.E. Szembeka ndt.: J.S. Sapiehy Wilno 22 I 1746;
Ignacego i Marcina Załuskich Kielce 14 III 4751; Marty z Trębickich Radziwiłłowej
2 III 1752; Adama Jordana Kraków 19 II 1755, 29 III 1755. U góry listu Jordana
ksiądz referendarz zapisał następujące nazwiska filozofów, których książki postanowił
przesłać do Krakowa: Gassendi, Kartezjusz, Newton, Leibnitz, Wolter, Wolff.
Bibl. Nar. ms. syg. 3246, 3251, 3252, 3255, 3269.
74
Bibl. Nar. ms. syg. 3246, 3247, 3259, 3261 oraz Państwowa Bibl. im. M.J. Sałtykowa-Szczedrina
w Leningradzie Archiv. Załuskich Raznyje bumagi nr 287.
44