SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

scholastycznych prądów w filozofii. Załuski starał się popularyzować je
w Polsce m.in. przez wprowadzanie do Akademii Krakowskiej wykształconych
za granicą wykładowców oraz popieranie szkół pijarów i teatynów,
w których wcześniej niż w szkołach jezuickich został zreformowany
program nauczania.
Jeszcze przed sprawą inauguracji biblioteki inicjatywy Andrzeja Stanisława
na polu szkolnym — podejmowane z pewnością w porozumieniu
z Czartoryskimi — były torpedowane przez jego przeciwników. „Najbardziej
leżał mu na sercu sposób wychowania polskiej młodzieży szlacheckiej
— pisał Janocki o Andrzeju Stanisławie — i z tego powodu zamierzał
stworzyć w Warszawie Akademię Rycerską, na co przeznaczył
wielki pałac Marywil [...]. Ponieważ jednak wiele przykrych przypadków,
spowodowanych przez zazdrość i zawiść, przeszkodziły mu w wykonaniu
tego tak ważnego i godnego pochwały projektu, wystarał się o pozwolenie
dla Patribus Scholarum Piarum, a także dla Ojców Teatynów
w Warszawie o pisma zezwalające na urządzenie Kolegiów Nobiliów.
Swoim autorytetem opierał tę sprawę" 87 .
Andrzej Stanisław otaczał szczególną opieką młodych i zdolnych zwolenników
nowych kierunków filozoficznych, którym pomagał w propagowaniu
poglądów niescholastycznych. W drugiej połowie sierpnia 1746 r.,
a więc w niespełna cztery miesiące przed zapowiedzianym terminem
uroczystej inauguracji biblioteki, A. Załuski urządził w swoim pałacu
publiczną dysputę o książce Antoniego Wiśniewskiego Propositiones Philophicae
ex Physica Recentiorum. „Praca ta — pisał Janocki w swym
leksykonie — została na tym zebraniu gwatłownie zaatakowana" 38 .
Z przytoczonych przykładów można wnioskować, że Andrzej Załuski
miał wrogów i jako współtwórca polityki Czartoryskich i jako zwolennik
odnowy filozofii. Oba te powody łączyły się zresztą ze sobą. Nie tylko
program reform prawnych i gospodarczych Załuskiego pozostawał
ściśle związany z polityką Czartoryskich, ale i jego program kulturalny
łączył się z działalnością oświatową tego stronnictwa. Z familią związani
byli także popierani przez Załuskiego pijarzy i teatyni. Jest charakterystyczne,
że ten sam sejm 1746 r., który nie dopuścił do postawienia
pod obrady projektu subsydium dla Załuskich, w podobny sposób utrącił
projekt pomocy finansowej dla ojców pijarów, budujących gmach
Collegium Nobilium 39 .
37
J.D. Janocki, Lexicon..., t. II, s. 22.
38
Ibid., t. I, s. 171—172. Zob. też „Kurier Polski" 1746 z dn. 20 VII.
39
Warto dodać, że na tym samym sejmie „dnia 20 XI poseł Walewski domagał
się otwarcia dla młodzieży szlacheckiej dostępu do wojska, w którym mogłaby ona
zdobyć dobre wykształcenie. Przemówienie to zostało wykorzystane przez marszałka
sejmu Lubomirskiego. Stwierdził on, że szkołę rycerską budują pijarzy i odwołał
się do posłów, ażeby uchwalili subsydium na dokończenie jej budowy. Po burzliwej
dyskusji wniosek ten popierany przez nieliczne stronnictwo reform i chwiejnego
Lubomirskiego został storpedowany przez posłów litewskich, którzy za na-
152