SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Edukacji Narodowej 16 I 1774 r., w tydzień po śmierci biskupa, Wawrzyniec
Mitzler de Kolof relacjonował: „Nie da się opisać, do jakiego bałaganu
została doprowedzona biblioteka. W jakim nieładzie znajduje się
katalog — okaże się dopiero przy jego przeglądaniu. W bibliotece panuje
taki nieporządek, że dla potrzeb publiczności musi ona zostać zupełnie
inaczej urządzona, gdyż główną cechą biblioteki publicznej jest to.
że każdą książkę, którą biblioteka posiada, można zaraz znaleźć dla użytku
czytelnika.
Jeśli ma się i musi powiedzieć prawdę, to błogosławiony biskup sam
do powstania tej niekorzystnej sytuacji się przyczyniał, bo nie tylko stale
zmieniał układ książek, lecz także wiele dzieł różnego rodzaju po ich
przejrzeniu rzucał w swoim pokoju na stertę, którą nazywał »Mare Magnum«,
skąd miały one być spowrotem wstawiane na swoje miejsce. Ale
robili to nierozumni ludzie, jak hajducy i inni służący, którzy te książki
nosili z pokoju do pokoju i wiele z nich kradli. Nie dziw, że kilka tysięcy
dzieł przepadło, jeśli przez wiele lat służba ta pośród książek lub wprost
na nich sypiała [...]".
Żaden z jezuitów, pracujących w bibliotece, nie chciał podlegać Janockiemu
i okazywać należnego mu szacunku. Robili oni co chcieli i uważali
Bibliotekę za swoją własność. Doszło do tego, że podczas nieobecności
biskupa Wulfers otworzył jego gabinet i w nim pracował. Wówczas
to zginęło tak cenne dla Polski dzieło — rękopis in folio — w którym
była cała korespondencja między Porta Ottomańską i Rzeczpospolitą.
Niejaki Buttisoni, Włoch, otrzymał z Biblioteki wiele rzadkich miedziorytów,
gdyż prowadził z O. Wulfersem handel na wielką skalę, co
w zaufaniu powiedział Janockiemu poprzedni nuncjusz Durini. Właśnie
ów Wulfers rzekł pewnego razu: „Nie będę tak głupi jak kanonik Janocki
i nie będę za darmo pracował". „Później niczego sobie nie żałował
i wszystkiego miał w bród. Wiadomo, gdzie stale jadał, wiadomo, że
prawie codziennie brał wóz i książki, które — co nie jest jeszcze pewne
— pożyczał albo dawał innym. Wkrótce z nieprawnie zdobytą mamoną
niejednej zażył uciechy" 79 .
Relację Mitzlera o konfliktach między personelem Biblioteki oraz
o lekceważeniu pracy przez niektórych bibliotekarzy w okresie uwięzienia
w Kałudze biskupa kijowskiego potwierdzają inne źródła. W przedmowie
do Musarum Sarmaticarum specimina nova, datowanej 31 I 1771 r.,
J.D. Janocki skarżył się, że jest „udręczony zbyt krzywdząco przez tych,
których kiedyś objąwszy braterską życzliwością i miłością" z niemałym
trudem polecił do pracy bibliotecznej jej przełożonemu. Kanonik skalb-
79
Jest to tłumaczenie pisma W. Mitzlera de Kolof pt. .,Nachricht von dem
demahligen Zustand der vorhcro Zaluskischen und nummehro Konigl. Majest.
und der Republic offentlichen Bibliothek", opublikowanego przez M. Łodyńskieg
o, Z dziejóio..., s. 55 (pierwsza część rękopisu), 50 (druga, opuszczone jedno końcowe
— zdanie).
122