SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

sched sugerował jednak J.A. Załuskiemu, by szukał bibliopoli w Gdańsku
73 .
Ostatecznie bracia Załuscy nie otworzyli w Warszawie drukarni
z księgarnią. Jaki los spotkał przesłane do Warszawy „prasy, litery i instrumenta
do drukarni należące" — nie wiadomo.
* * *
Następujące cechy charakteryzują przedstawione tu (projektowane
lub ufundowane i funkcjonujące) instytucje naukowe i literackie. Instytucje
te były związane z Biblioteką i Załuskimi, ale jednocześnie — gdy
powstały, zaczynały żyć życiem własnym, częściowo uniezależniały się
od Biblioteki i wpływu jej założycieli; gdyby przetrwały dłużej, ich
związek z Załuskimi i ich fundacją zapewne rozluźniałby się.
Niejednokrotnie instytucje te łączyły w sobie jakby dwie różne, luźno
tylko ze sobą związane instytucje (tak było z towarzystwem czytelniczym
Mitzlera, które miało organizować zebrania naukowe, a także
z „Societas literaria polona" z lat 1765—1770).
Omawiane inicjatywy rodziły się w kręgu Biblioteki Załuskich, ale
zwykle w zamierzeniu były one publiczne, a więc dostępne dla osób
spoza kręgu Biblioteki. W ten sposób stawały się jedną z form oddziaływania
ludzi skupionych wokół Biblioteki na szersze kręgi elity umysłowej;
stwarzały pewien mechanizm, dzięki któremu dochodziło do powiększania
i odnawiania środowiska naukowego i literackiego; dzięki
zwycięstwom w konkursach, chociażby, młodzi pisarze i erudyci mogli
zwrócić na siebie uwagę i włączyć się do życia umysłowego kraju. Bywało
też tak, że pewne instytucje były w praktyce zamknięte dla ludzi
z zewnątrz, a głos decydujący w kwestii ustalenia ich składu posiadał
ogranizator (towarzystwo czytelnicze J.A. Załuskiego). Działały one wówczas
opierając się na bliskich, osobistych kontaktach łączących osoby stowarzyszone.
Opisane w niniejszym rozdziale instytucje dokonywały formalizacji
określonego fragmentu życia naukowego i literackiego środowiska Biblioteki;
na miejsce dotychczasowej żywiołowości we wzajemnych, luźnych
kontaktach, opartych na osobistych znajomościach, wprowadzały
one pewną organizację, pewien ustalony porządek. Nie tylko oszczędzały
w ten sposób pisarzom i erudytom wiele pracy i ułatwiały wzajemne porozumienie,
ale — w danej dziedzinie — pobudzały współpracę literacką
i naukową. Gdy np. czasopisma drukowały spisy i omówienia nowości
książkowych oraz „nowiny" z „uczonego świata" — nie tylko odciążały
wielu korespondentów i informatorów, ale także zapewniały przepływ
informacji na taką skalę, której nie można było osiągnąć za pośrednictwem
korespondencji.
73
H. Lemke, op. cii., s. 102.
7-
99