SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

nym dziesięcioleciu „fabryka" Książnicy pochłaniała mniejsze sumy, co
pozwoliło sprowadzić z zagranicy (głównie z Niemiec) więcej książek,
jednakże transport był wówczas dużo droższy.
Już w latach 1751—1755 cena paszy wzrosła w Warszawie o 60%, co,
jak się zdaje, było zarówno spóźnionym skutkiem inwazji szarańczy w
r. 1748, jak i następstwem powodzi z r. 1751. W latach 1756—1765 ceny
owsa, siana i słomy wzrastały jeszcze bardziej; powodem tego stanu
rzeczy był przede wszystkim popyt na paszę, jaki stwarzała wojna siedmioletnia
7 '. Jest prawdopodobne, że wzrost kosztu transportu z Saksonii
był nawet większy niż wzrost ceny paszy. Po pierwsze dlatego, że oprócz
siana, słomy i owsa podrożały — zapewne — także i konie. Ponadto furmani
— odpowiedzialni finansowo za los ładunku — zaczęli, jak można
sądzić, pobierać większe kwoty asekuracyjne, gdyż wzrosło ryzyko transportu.
Podróż groziła szczególnie konfiskatą wozu i koni. Koszt transportu
wzrósł do tego stopnia, że jesienią 1763 r. furmani żądali
9 czerwonych złotych za przewiezienie z Lipska do Warszawy 1 cetnara
towaru (ok. 64,5 kg); za jednorazowy przewóz książek z Lipska do Warszawy
(ważących 14,5 cetnara) Załuski zapłacił we wrześniu 1763 r. furmanowi
Johannowi Gottfriedowi Tieftrunkowi 131 czerwonych złotych".
Można przypuszczać, że następstwa, jakie dla Biblioteki Załuskich
i życia umysłowego w stolicy pociągał za sobą wzrost kosztu transportu
książek, były zarówno ujemne, jak i dodatnie. Podrożenie przewozu musiało
wpłynąć na obniżenie liczby sprowadzanych z zagranicy książek.
Jednocześnie, na zasadzie paradoksu, miało ono również skutki dodatnie.
W latach 1740 i jeszcze w latach 1750 ksiądz referendarz planował
urządzenie aukcji, na której sprzedałby dublety biblioteczne w Lipsku
lub we Wrocławiu 78 ; Załuski kalkulował, że — z powodu większego zapotrzebowania
na książki — ceny, jakie uzyska za dublety za granicą,
zwrócą z nadwyżką poniesione koszty transportu. Wzrost kosztu przewozu
przekreślił te rachuby i aukcja — trwająca dwa lata — została
urządzona w Warszawie; cieszyła się ona powodzeniem, ożywiła tutejsze
życie umysłowe i pozwoliła nasycić książkami wiele bibliotek prywatnych
i kościelnych.
ŻYCIE WEWNĘTRZNE W BIBLIOTECE
Gdy w styczniu 1774 r. umierał J.A. Załuski — Biblioteka znajdowała
się w stanie całkowitego rozprzężenia. W zbiorach panował nieład,
między personelem powstały niesnaski. W piśmie przedłożonym Komisji
76
S. Siegel, Ceny w Warszawie w latach 1701—1815, Lwów 1936.
77
M.A. Troc do J.A. Załuskiego Lipsk 17 XI 1763 E.ibl. Nar. ms. syg. 3263.
78
Brulion odpowiedzi J.A. Załuskiego na list G.E. Jonischa. z dn. 26 VI 1744;
A.S. Załuski do J.A. Załuskiego 17 XI 1753 Bibl. Nar. ms. syg. 3244, 3253; por. też
M. Manteufflowa, Gospodarka..., s. 72—73.
121