SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

dego studenta z Lipska na propozycję objęcia pracy w Bibliotece (najprawdopodobniej
jej prefektury) pod warunkiem przejścia na katolicyzm.
Zwraca uwagę pełna godności odpowiedź dwudziestosześcioletniego plebejusza
(syna oberżysty) do polskiego wielmoży. Wstęp do listu zawiera
obowiązkowe pochwały adresata.
„Po ostatniej łaskawej propozycji, którą Wasza Ekscelencja zechciał mi
uczynić przez Pana Janockiego, przekonanie, które nigdy mnie nie opuszczało
o sympatii, jaką Wasza Wysokość mnie darzy, tak się w mej świadomości
utwierdziło, że niepodobieństwem się zdaje, by kiedykolwiek
wykorzenionym być mogło. Pojąłem tedy, jak bardzo moje interesa są
Jego Ekscelencji drogie, a me zmartwienia oraz troski na sercu Mu
leżą. Czyż nie wystarczy, że gdy Wasza Ekscelencja tyle dobra mi
wyświadczyła, kiedy wdzięczność swą okazać chcę, to jedynie wyznać
mi pozostaje. Czy możliwe jest, by Wasza Wysokość jeszcze więcej dla
mnie chciał uczynić Zaprawdę, mój Łaskawco, jakkolwiek dobroć pańska
jest bez granic i rad byś dobrodziejstwami wszelakimi mnie obsypać
pełen obaw jestem, bym nie okazał się niezdolny do przyjęcia jej
sercem wdzięcznym. A oto jak się rzeczy mają. W obliczu owej niemożności
stanąłem, gdym się dowiedział o Pańskiej łaskawej propozycji, bym
pracę podjął w Jego bibliotece publicznej. Łaski tej przyjąć nie wzbraniają
mi ani skromność, ani też pogarda, ale ta wielka przeszkoda, jaką
jest religia. Przeszkody owej ominąć nie potrafiąc - bardzo nieszczęśliwym
się czuje. Prawdą jest, że powracając do stada, od którego przodkowie
moi, zbłąkani będąc, się oddalili, lepiej bym się czuł, ciosem jednym
kres zadając moim mękom nie do zniesienia. Lecz za nic mieć skrupuły,
odżegnać się od tego, com z mlekiem matki wyssał, cóż mogłoby
mnie do takiego kroku przekonać Zbyt jestem uczciwy, by dać się skusić
nadzieją dóbr doczesnych, i mam honor Pana zapewnić, ze umysł
mój, w szkołach filozofów hartowany, jedną tylko odpowiedz na to mieć
może, iż tysiąckrotnie lepiej jest od mąk wszelkich cierpieć niż za tak
poniżającą cenę wiele wstydu kupić i żałować tego. Wybacz mi, mój Łaskawco,
żem na taką swobodę się poważył. Wszelako jednak nie bigoteria,
nie przesądy, ale namysł dojrzały, co dobro od fałszu oddzielić
umie, słowa te wypowiedzieć mi każą. Czyż nawet wasz Kościół nie naucza,
że na łono jego wejść pragnąc, złudnych powabów dóbr ziemskich
wystrzegać się należy Azaliż nawrócenie samo do Łaski nadprzyrodzonej
nie zależy, która tylko od Najwyższej Istoty spłynąć może I ja, owej
bożej obecności w sobie nie czując, mamże na taki krok się zdobyć li
tylko dla doczesnej korzyści, którą ganią wszyscy wasi doktorowie Nie,
stanowczo nie pragnę Boga jego prerogatyw pozbawiać, a tym mniej
Ducha Świętego w błąd wprowadzać. Tenże sam Kościół, choćbym się z
jem i interesowali się sprawami polskimi. Na decyzję Johanna Ehrenfrieda Bohme
wpłynął, być może, rozgłos, jaki zamiarowi otwarcia Biblioteki Załuskich nadały
niemieckie pisma naukowe.
10*
147