SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

Książnica warszawska otrzymywała również publikacje towarzystw
naukowych 55 .
Godna podkreślenia jest pomoc, jaką w gromadzeniu druków i rękopisów
udzielała Biblioteka związanym z nią bibliofilom. Ponieważ firmy
księgarskie w Rzeczypospolitej okresu saskiego ani nie podejmowały się
sprowadzania książek z zagranicy, ani dostarczania posiadanych na składzie
do klientów na prowincji, osoby z kręgu Załuskiego prosiły księdza
referendarza o pośrednictwo w ich nabywaniu.
Referendarz pomagał również innym w poszukiwaniu druków i rękopisów,
często za pośrednictwem korespondentów Biblioteki 56 .
Udostępnianie
Czy jest słuszna uznana za pewnik i powtarzana jeszcze w ostatnich
pracach opinia, że zbiory Biblioteki Załuskich były właściwie zbiorami
martwymi, że tylko w bardzo niewielkim stopniu wpływały one na życie
umysłowe Rzeczypospolitej Źródłem takiej opinii są różne osiemnastowieczne
przekazy, według których czytelnia biblioteki świeciła zwykle
pustkami. Prace o Bibliotece Załuskich wielokrotnie powoływały się
na fragment artykułu „Monitora" z 12 IX 1767 r. Numer ten został
prawdopodobnie napisany przez Franciszka Bohomolca, jedną z osób najbliższych
Józefowi Andrzejowi. „Zdarzy się to kilka razy przez rok —
pisał „Monitor" — iż ciekawość jej widzenia kogo tam sprowadzi. Takie
zaś, który by z prawdziwym umysłem ksiąg czytania i nauczenia się ją
odwiedzał, czasem i przez rok żadnego nie widać. Czyż tak się dzieje
w bibliotekach innych krajów, gdzie nauki jakążkolwiek zaletę i miłość
mają" 57 . Jest prawdopodobne, że w ferworze polemicznym Bohomonich
właścicieli. (Świadczą o tym zachowane w Bibl. Uniw. Warsz. egzemplarze
książek pochodzących z Biblioteki).
55
J. Jarzęcka, J. Kozłowski, op. cit., s. 313.
56
Zob. m.in. list W. Muratowicza do J.A. Załuskiego Przeworsk 21 X 1749
Bibl. Nar. ms. syg. 3249. Zachowane źródła przekazały kilka informacji o sposobach
konserwacji księgozbioru. Dla ochrony przed szczurami pakowano księgi do
skrzyń lub wiercono w drzwiach dziury dla kota. W okresie przebudowy gmachu
A.S. Załuski przekonywał brata, że aby „słońce i wiatr około Biblioteki chodziły" —
należy zburzyć pobliską wozownię. Biskup krakowski prosił też referendarza, by
nie trzymał ksiąg przy ścianach, póki mur nie obeschnie. Po śmierci Załuskich dla
zmniejszenia wilgoci Onufry Kopczyński nakazał podsypanie pod podłogę gruzu.
Uczony pijar zbudował też specjalny daszek na dziedzińcu, pod którym suszono
i trzepano pokryte kurzem lub wilgocią dzieła. „Zgniłe lub robactwa pełne księgi",
które groziły zarażeniem innych, były niszczone przez zakopanie w ziemi (palenie
stwarzałoby niebezpieczeństwo pożaru), lub oddzielane od pozostałych.
57
„Monitor" 1765—1785. Wybór, Wrocław 1976, s. 185. Cytowana powyżej opinia
Bohomolca nie jest jednak słuszna, gdy przeciwstawia Książnicy biblioteki zagraniczne,
jakoby pełne czytelników. August Moszyński, kolekcjoner i architekt
Stanisława Augusta, opisywał w r. 1785 puste czytelnie sławnej florenckiej Lauren-
40