SZKICE O DZIEJACH BIBLIOTEKI ZAŁUSKICH

niewskiego; w uroczystości wzięło udział dwóch zdecydowanych zwolenników
nowych prądów filozoficznych, popierających akcją popularyzacyjną
profesora pijarskiego Collegium Nobilium — zakonnik włoski, teatyn,
Józef Maria Tori oraz lekarz i bibliopola saski Wawrzyniec Mitzler
de Kolof (ewangelik). Jest możliwe, że zostali oni wtajemniczeni w plany
Wiśniewskiego, a nawet, że w trakcie zebrania nawiązali do jego oracji.
Większość sali, jak się zdaje, była niechętna „nowinkom"; pomimo deklaracji
uczonego pijara, że zainaugurowane przez niego towarzystwo
postawi przed sobą czysto utylitarne cele (zwiększenie siły i dobrobytu
państwa oraz jego obywateli) — znaczna część słuchaczy jego przemówienia
mogła, zapewne, obawiać się, że będzie ono szerzyć niebezpieczne,
pochodzące z zagranicy, idee. W zapalnej sytuacji, wywołanej wystąpieniem
Wiśniewskiego — łatwo mogło dojść do wybuchu niesnasek pomiędzy
zebranymi.
Nasuwa się pytanie, czy Antoni Wiśniewski działał na własną rękę,
czy też za wiedzą i zgodą jednego lub obu (Józefa Jędrzeja oraz Jędrzeja
Stanisława) braci Załuskich.
Referendarza koronnego łączyła z Wiśniewskim przyjaźń 2 ', której —
jak się zdaje — nie zachwiała wcale sprawa akademiki mariańskiej; jako
bibliofil i erudyta Załuski nie okazywał jednak zrozumienia dla idei założenia
towarzystwa naukowego, pracującego nad rozwiązywaniem praktycznych
zagadnień. Referendarz koronny stawiał zawsze na pierwszym
Tadeusz Nowaczyński, Prosper Smoczyński, Antoni Wiśniewski); teatyni (Jan Baptysta
Rotingo i Józef Maria Tori); kanonik Mikołaj Jaśkiewicz; księża-seminarzyści
seminarium misjonarzy u św. Krzyża (Józef Franciszek Klonowski, Paweł Lubieniecki);
duchowni francuscy (Pierre Joseph de Solignac, Tellot); ludzie świeccy
(Adam Kempski, Józef Epifani Minasowicz) oraz dwaj lekarze (Wawrzyniec Mitzler
de Kolof i Antoni Nava z Neapolu). Na akademice odczytano także utwory nadesłane
z prowincji: jezuity Ludwika Siestrzewitowskiego (J.D. Janocki, Lexicon...,
t. 2. s. 125). bożogrobców Floriana Buydeckiego i Jakuba Radlińskiego, a także literatów
„z Wilna, z Grodna, z Poznania i z różnych stron". Słuchaczami byli magnaci
(min. marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński oraz biskup inflancki
Antoni Kazimierz Ostrowski) „nawet i damy" (im.in. Radziwiłłowa, chorążyna litewska).
„Między temi co poezja polskie czytali powszechne oklaski odniósł [...]
Kępski [...] któremu, zdaniem niektórych, do wysokich myśli tej poezji i pięknych
wyrażeń, brakło tylko poważniejszej postawy ciała. Z pomiędzy innych licznych
poezji wiele było słabych i jałowych". (A. Jocher, op. cif., s. 432). Zob. także:
J.D. Ja nocki, Bibliographia Zalusciana..., s. 204; J.A. Załuski, Bibliotheca poetarum
polonorum..., Warszawa 1954, s. 47, 77; K. Estreicher, Załuscy..., s. 221—
—222. Rękopisy zawierające wiersze odczytane na akademii opisuje J. Kozłowska
- Stu dnicka, Katalog..., poz. 37/25, 37/45, 159/8. Zob. też poz. 31/1. Wiersze
recytowane na akademice znajdowały się m.in. w rękopisie sygn. petersb. Lat Q
XIV 302. Zob. też Bibl. Nar. ms. syg. 3606. W konkursie „obtinuit palmam" wiersz
J.P. Radlińskiego zob. T. Lipiński, Wyciągi z rękopisu 1749 r., „Biblioteka Warszawska"
1949.
22
„Wiśniewski, mój kochany przyjaciel, Antoni, Co teraz [r. 1768 — przyp. J.K.]
rządzi polską prowincją księży Pijarów [...]": J.A. Załuski, Biblioteka..., s. 65.
75